Stratejik Yönetim Yaklaşımının Tanımı ve Hedefi
İşletmeler açısından verimliliğin temel faktörlerinden biri olarak gelecek odaklı düşünmek ve buna göre faaliyetler gerçekleştirmek, modern dönemin iş dünyasında genel olarak kabul görmektedir. Ölçeği ne olursa olsun, neredeyse tüm işletmeler, başarılı olmak ve mevcut rekabet koşullarında hayatta kalabilmek adına bir sonraki adımlarını sürekli olarak düşünmek durumundadırlar.
Bu süreç, işletmeler açısından bir stratejik düşünme ve üretme algısının yerleşmesine yol açmıştır. Bugün artık tüm işletmeler, belirli oranlarda stratejik olarak düşünmek ve hareket etmek durumundadır. Bu durum ile birlikte ortaya çıkan “stratejik yaklaşım” kavramı, işletmelerin uzun vadede hareket kabiliyetini arttıran, sadece bugün üzerine değil, gelecek üzerine de odaklanmalarına olanak tanıyan ve sürekli olarak değişen rekabet koşullarında hayatta kalmalarına yardımcı olan projeler bütünüdür (Ülgen ve Mirze, 2010, s. 27-28).
Bu şekilde stratejik yönetim, işletmelerin koşullanarak hareket etmelerine neden olan bir kavram olarak görülmektedir. Çünkü stratejik yönetim öncelikle işletmeyi üretmeye ve bunu geliştirmeye, daha sonrasında bu eyleme süreklilik kazandırmaya ve nihayetinde de bunu bir alışkanlık haline getirmesini sağlamaktadır. Bu şekilde ortaya çıkan gelecek vizyonu ile birlikte, söz konusu işletme rekabet ortamında hayatta kalabilmek adına kazanmış olduğu alışkanlıklardan beslenmektedir.
Başka bir tanımlamada stratejik yönetim, sadece işletmenin kendi iç yapısındaki konular ile ilgilenmeyen, bunun dışında işletmenin bağlı bulunduğu sektör ile genel iş dünyasına dair çözümlemeler yapılmasına, bu çözümlemeler dolayısı ile de bir plan program silsilesi içerisinde hareket edilmesine olanak tanıyan yönetim anlayışı olarak nitelendirilmektedir (Dinçer ve Fidan, s. 1996, 215).
Söz konusu olan tanımlamada işletmelerin rekabet mantıkları üzerine odaklandıkları görülmektedir. Başka bir açıdan bakıldığında, işletmelerin stratejik yönetim gerçekleştirirken, sadece kendi iç yapılarına odaklanmamaları gerektiğine dair bir uyarı, bu tanımın içerisinde yer almaktadır. Aksine, stratejik yönetim anlayışını belirleyen işletmeler için, mutlak olarak pazarın ve sektörün ulusal ve uluslararası ortamında yer alan tüm aktörlerinin dikkate alınması, mevcut stratejilerin de buna göre belirlenmesidir.
Stratejik yönetim, işletmelerin, çalışanları ile birlikte değişme ayak uydurabilmesi adına en önemli yönetim algısı ve düşüncesidir. Bu yönetim anlayışı ile birlikte işletmeler, toplu olarak, çevrenin değişen şartlarına kendilerini adapte edebilmektedirler. Öte yandan işletmeler, bu adaptasyon sürecini atlattıktan sonraki aşamada bu alışkanlıklarını bir rutine dönüştürmekte ve geleceğin getireceği tüm şartlara uygun hareket etmediler. Bir bakıma stratejik yönetim, uzun vadede işletmelerin neler yapması gerektiği ve genel olarak neler ile karşılaşacağına dair bir öngörüde bulunmalarına da yardımcı olmaktadır (Özer, 2008, s. 487).
Üst üste yaşanan finansal krizler ve siyasal sorunların iş dünyasını ve genel olarak tüm yönetimsel alanları olumsuz yönde etkilemesi sonucu, özellikle iş dünyası içerisinde, geleceğin tahmin edilmesi ve geleceğe dair planların şekillendirilmesine dair bir fikir ve anlayış ortaya çıkmıştır. Çünkü beklenmedik bir şekilde, hazırlıksız olarak yakalanan her ekonomik ve politik kriz dönemlerinde işletmelerin hareket kabiliyeti sınırlandırılmıştır.
Bu sebepten ötürü, 1960’lı yılların sonu itibari ile artık işletme organizasyonları dahilinde, sistemin gelecekte neler getirebileceğine dair tespitler ve öngörülerde bulunan bireylerin istihdamı önem kazanmıştır. Bu süreç 1960’ların sonunda başlayıp, 1980’lerde iletişim ağlarının giderek yaygınlaşmaya başlaması ile birlikte ivme kazanmıştır (Güçlü, 2003, s. 72).
Gelecek öngörüsü mantığı temelinde şekillenen stratejik yönetim, genel olarak işletmelerin tüm fonksiyonlarına da sirayet etmiş olan bir kavramdır. Bu şekilde her bir faaliyet alanı ve her bir aktivitesi için işletmelerin mutlak olarak bir strateji belirlemesi ve bu stratejiye uyum gösterecek çalışanlar istihdam etmesi gerekmektedir.
Bu istihdam anlayışı, stratejik anlamda düşünme kapasitesine sahip bireylerin işletme içerisinde var olması gerektiği anlayışını da göstermektedir. Söz konusu anlayış ile stratejik ve analitik olarak düşünebilen çalışanların kurumlarına olan katkıları dikkat çekmektedir. Eğer ki işletmelerin kendi başlarına bir strateji belirleme durumları söz konusu olursa bu tek başına yeterli olmamaktadır; stratejik anlamda yönetimsel bir başarı için çalışanların yönetim anlayışına katkısı gerekmektedir. Aksi takdirde plan ve projelerin kısa vadeli olması, bununla birlikte başarısız olması kaçınılmazdır.
Stratejik yönetimin, gerçekleşmesi açısından, mutlak olarak bir hedef belirlenmesine ihtiyaç duyan bir kavramdır. İsmine göre belirli bir stratejiye sahip olsa da bu stratejinin gerçeğe dönüşebilmesi açısından en önemli adım, belirli hedefler üzerinde konuşlanılması ve bu hedeflere yönelik olarak hareket edilmesidir.
Bu hedefler işletmeler arasında farklılık gösterebilmektedir, ancak başarı, verimlilik, gelecek odaklılık ve karlılık gibi unsurlar, stratejik yönetim konusunda, dünya genelindeki tüm işletmelerin üzerine odaklandığı konu başlıklarıdır.
Bunların dışında, detaylı olarak bakıldığında, dünya genelindeki tüm işletmeler için stratejik yönetimin ortak hedeflerini belirli başlıklar altında toplamak mümkündür. Bunlar (Çakır, 2008, s. 14-15):
• Stratejik noktaları ortaya çıkarmak: Stratejik yönetim ile bir kurumun nereye varmak istediği, elindeki kaynağı ne şekilde kullanacağı ve bu sürecin aktörlerin spesifik olarak görevlerinin neler olduğu belirlenmektedir. Bu şekilde stratejik yönetim içerisinde, ne yapılmak istendiğine dair net ve açık hedeflerin ortaya konmuş olması, sorumluluk dağılımındaki belirsizliklerin de ortadan kaldırılmasını sağlamaktadır.
• Süreç için rehberlik yapmak: Üretim sürecinin her aşamasında kaynakların sınırsız olmadığı göz önünde bulundurulduğunda, bu sürecin en mantıklı ve en rahat şekilde geçirilebilmesi açısından stratejik yönetim, sürecin ve kaynakların nasıl kullanılacağı, bunların nasıl verimli unsurlar haline dönüştürülebileceği konusunda etkili bir yol gösterici olmaktadır. Stratejik yönetimin belki de en önemli hedefi, üzerinde etkili olduğu gruba yön vermek ve doğru şekilde rehberlik etmektir. Bu şekilde sürecin sağlıklı ve gerçekçi bir şekilde işlemesi sağlanmaktadır.
• Standartları belirlemek: Özellikle kendisine bir kültür ve çalışanlar ile iş dünyasındaki paydaşlar, hatta kamuoyu tarafından kabul gören bir kimlik yaratmak uğraşı içerisinde olan işletmeler, stratejik yönetim anlayışı çerçevesinde, önceden belirledikleri ve sürekli olarak, standartlarını hiç değiştirmeden kullandıkları değerlere sahip olmaktadırlar. Bu değerler, birer standarda dönüşerek işletmenin hiç ayrılmadan üzerinde yürüdüğü bir yolu da ifade etmektedir.
Bu yol, işletmeler açısından bir hedefe giden yolda işlerini en çok kolaylaştıran unsurdur. Bu yolun inşası da stratejik yönetimin, mantık ve gerçekçilik çerçevesinde, işletmenin mevcut yapısına uygun olarak belirlediği şartlar ile mümkün olmaktadır.
• Çevresel belirsizliklere karşı odaklanmak: Stratejik yönetim içerisinde, gelecek öngörüsü dahilinde, çevresel belirsizliklerin yaratabileceği sorunlara karşı direnebilmek, işletmeler açısından sağlam bir stratejinin oluşturulmasına bağlıdır. Gelecekte sektörel anlamda yaşanabilecek sorunlar ile birlikte siyasal alanda yaşanabilecek sorunlara karşı alınacak önlemler, işletmelerin gelecekte başarılı olmaları adına sağlam bir zemin yaratacaktır.
• Kontrol ve değerlendirme zemini yaratmak: Stratejik yönetim ile bir işletmenin kendisine uygun bir kontrol ve değerlendirme mekanizması geliştirerek bunun üzerinden kendisini sürekli olarak denetlemesi gerekmektedir. Bunun başarılı bir şekilde yapılması hataların en aza indirilmesi ve tekrarlanmaması adına son derece önemli bir şans yaratmaktadır. Stratejik yönetimin başarıya odaklı olarak hareket ettiği düşünüldüğünde bu kontrol mekanizması, işletmelerin yolunu kısaltmaktadır.
Bu temel unsurlara bakıldığında, stratejik yönetimin tepeden başlayarak en aşağıya kadar hataları ortadan kaldırmaya odaklanan, gelecekte yaşanabilecek muhtemel sorunları önceden tahmin edebilecek noktaya erişen ve sorunları tek tek çözerek ilerlemeyi hedefleyen bir sisteme sahip olduğu görülmektedir. Belki de işletmelerin zaman içerisinde stratejik yönetime geçiş yapmasının temel nedeni olan bu öngörü kabiliyeti, söz konusu sistemi işletmeler açısından son derece yararlı ve vazgeçilmez kılmaktadır.
Bunun yanı sıra, stratejik yönetimin hedefleri olarak sıralanan unsurlar göz önünde bulundurulduğunda, işletmeler açısından çalışanlarının bu stratejik yönetim anlayışına uyum sağlamaları da bir o kadar önem kazanmaktadır. Stratejik açıdan geliştirilen fikirler ve uygulamalar ne şekilde ve ne noktada olursa olsun, mutlak olarak işletmelerin ihtiyacı olan, çalışanlarının bu sürece uyum göstermeleridir. Ancak bu şekilde kurumların yardımcı olma şansları bulunan çalışanlar için de stratejik düşünme bir alışkanlık haline gelecektir.
Söz konusu alışkanlık, gelecekte yaşanabilecek sorunların ya da başarısızlıkların önlenebilmesi açısından çalışanlara bir otokontrol sağlamaktadır. Belki de stratejik yönetimin en önemli hedeflerinden biri de budur. Kendi başına, doğru yönde ve hem kendisi hem de işletmesi için inisiyatif alma kapasitesine sahip olan çalışanlar, mutlak olarak, nihai noktada işletmelerinin çıkarlarına hizmet etmektedirler.
Stratejik Yönetimin Temel Unsurları
Stratejik yönetim anlayışı, sadece onu belirleyenler tarafından yürütülebilecek olan bir sistemi ifade etmemektedir. Sürecin birbirinden farklı aktörleri bulunmaktadır ve bu aktörlerin her biri, sistemin işleyişi açısından son derece önemlidirler. Genel olarak stratejik bir yönetim düşüncesi ortaya çıktığında, “yönetim” kelimesi dahilinde yönetici kesiminin önemine vurgu yapılmaktadır. Fakat aynı süreçte, yöneticiler kadar birçok farklı aktör ve unsur, stratejik yönetimin bekası ve sürdürülebilirliği açısından son derece etkin role sahiptirler.
Stratejik yönetimin temel unsurları olarak değerlendirilebilecek öğelere bakılacak olursa bunlar (Üzün, 2000, s. 11):
• Örgüt üst yönetimi: Stratejik yönetim açısından belirleyici ve yönlendirici konuma sahip olan kesim yöneticilerdir. İşletme stratejilerini belirleyen, bunlara dair bir yol haritası çizen ve bunu tebliğ eden yöneticiler, stratejik anlamda işletmede tek olmamalarına rağmen nihai karar noktasında etkilidirler. Fakat analitik düşünen tüm yöneticiler öncelikle kendisini yönetmek ile sorumludur; daha sonrasında ise verimlilik ve zaman yönetimi gibi konuları benimseyerek bunları tüm işletmenin bir parçası haline dönüştürmek durumundadırlar. Yöneticiler, gerçek birer lider modeli olarak hareket etmek ve tecrübeleri, bilgi birikimleri ile iyi birer koordinatör olmak durumundadırlar. Arkalarında, onları takip eden geniş bir kitle bulunduğunun farkında olmalıdırlar.
• İşletmenin vizyon, misyon ve hedefleri: Bir örgütün yönünü, önceden belirlemiş olduğu vizyon ve misyon gibi önemli unsurlar belirlemektedir. Bu unsurlar ile işletmeler kendilerine bir kimlik edinmekte ve bu şekilde de kendilerini iş dünyası içerisinde tanıtma şansı elde etmektedirler. Aynı zamanda kendi içerisinde de kimliğinin tanıtabilmek ve kabul ettirebilmek, işletmelerin en fazla önem verdikleri konulardandır. Bu şekilde işletme öncelikle kendisini tanımakta, ardından işletme içerisindeki paydaşlarına tanıtmakta ve nihayetinde de çevresine tanıtmaktadır. Bu tanıtım süreci aynı zamanda işletmenin hedeflerine dair de fikirler vermektedir. Analiz, hedef belirleme, bunlara uygun stratejiler geliştirme, zaman içerisinde işletmenin vizyonu ile misyonu içerisinde kendisine geniş bir yer bulmakta ve dolayısı ile de giderek daha fazla kabul görmektedir. Bu süreçte işletmeler açısından en önemli şey, tüm bu unsurları dışarıya doğru şekilde aktarabilmektir.
• Çevresel faktörler: Her ne kadar bir işletme kendi içerisinde sistemini tam olarak yerleştirmiş olsa dahi, bu sistem her zaman iç dinamikler ile devam etmemektedir. Aynı zamanda çevresel olarak cereyan eden faktörler, işletmelerin yönlerini belirlemeleri konusunda, kimi zaman dolaylı, kimi zaman da doğrudan etkide bulunmaktadır. Kesin olarak çevresel faktörler değişkenlik göstermektedirler. Bu değişkenlik, piyasa şartlarının ve piyasaya tesir eden birbirinden farklı öğelerin kendi içerisinde yaşamış olduğu gelişmelerden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle de stratejik yönetim sürecini, bir nebze olsun çevresel faktörler yönetmekte ve yönlendirmektedir. Her ne kadar işletmeler etraflarındaki uygulamalardan bağımsız olduklarını düşünseler de herhangi bir şekilde kendilerini dış dünyadan soyutlayarak strateji geliştirme şansına sahip değildirler.
• Mevcut kaynak yapısı: Çoğunlukla işletmeler, gerçekçi olmamak ile birlikte kendilerine yüksek hedefler koyabilmektedirler. Bu hedef belirleme süreci içerisinde mevcut şartlarından kendisini soyutlamış ve varsayımlar üzerinden hareket eden yapılanmalar açısından başarı elde edilmesi pek mümkün gözükmemektedir. Çünkü işletmenin kendisine bir yol haritası belirlemesi konusunda öncelikli olarak kendi malzeme kaynağını ve beşerî kaynaklarını gözden geçirmesi gerekmektedir. Bu kaynakların mevcut durumu ve kısa vadede erişebileceği durum, işletmenin karar almasında etkili olacak kaynak yapısını belirtmektedir. Bu hesaplamalarda gerçekçilikten uzaklaşılması, stratejik yönetim düşüncesine zarar verebilecektir.
Stratejik yönetim anlayışının unsurlarına dair sıralanan bu faktörler tepeden aşağıya uzanan bir silsile halinde işletmeler içerisinde kabul görmektedir. Yönetim ile başlayan bu süreç, en son işletmenin sahip olduğu kaynak yapısı ile sona ererken, her bir öğenin birbirini tetiklemesi kuvvet ile muhtemeldir. Çünkü bahsi geçen her bir öğe, stratejik yönetim konusunda bilgilendirici olmakta ve geleceğe dair oluşturulacak öngörü ve fikirlerin benimsenmesinde işletmelere, özellikle de üst yönetime yardımcı olacaktır (Güçlü, 2003, s. 75-76).
Yine bu unsurlar, işletmelerin kimliksel dönüşümünde de yardımcı öğeler olmaktadırlar. Strateji sadece faaliyetler ile olmamakta, işletmeler için sahip oldukları kimlik ve imaj da onların belirleyecekleri stratejilerin yerleşmesi ve kabul görmesi açısından önem arz etmektedir; bu imaj sadece dışarıya dönük bir yansıma değil, aynı zamanda işletme içerisinde, çalışanlara karşı da bir imajı ifade etmektedir.
Stratejik Yaklaşımın Özellikleri
Stratejik yaklaşım, her şeyden önce, hedef ve gelecek odaklı, çevresel faktörleri göz önünde bulunduran bir yapıya sahiptir. Bu yapı içerisinde stratejik karar alma mekanizmasını şekillendiren ve bu mekanizmayı yönlendiren unsurlar olduğu gibi tüm bu unsurların kendilerine has özellikleri de bulunmaktadır. Bu özellikler, stratejik yaklaşımın şeklini tam olarak belirlemekte ve ona yön vermektedir.
Bu vesile ile stratejik yaklaşımın temel özelliklerine bakılacak olursa şu şekilde bir sıralama yapmak mümkündür (Çomaklı vd., 2007, s. 28-29):
• Stratejik yönetim gelecek odaklıdır ve işletmelerin uzun vade için belirledikleri yol haritasını şekillendirmektedir,
• İşletme dışındaki çevreyi de dikkate almakta ve buna göre bir sorumluluk üstlenmektedir,
• Stratejinin belirlenme sürecinde, işletmenin tüm parçalarını göz önünde bulundurmaktadır,
• İşletmenin sahip olduğu kaynakların derecesine göre onları en verimli ve en aktif şekilde kullanmayı amaçlamaktadır,
• Stratejik yönetimin karar alma mekanizmasında birbirinden farklı, iç ve dış olmak üzere birçok unsur ön plana çıkmaktadır,
• İşletmenin üst yönetiminden başlayan ve tabana kadar ulaşan bir sistemin ürünüdür,
• Stratejik yönetim için işletmenin her bir parçası sistemin bütünlüğüne ve başarısına hizmet etmektedir; bu nedenle sistemin her bir parçası önemlidir,
• Stratejik yönetimin algısında işletmelere dışa tamamı ile açık, bu nedenle de geniş perspektife sahip olmalıdır,
• Ekip çalışmasına odaklıdır ve bu ekip çalışması içerisinde her birine belirli ve yetkinliğine göre görevler verilmektedir,
• Stratejik yönetimin temel algısı sorun çözmeye yöneliktir; bu süreçte önce sorunların tespitine odaklanmaktadır,
• Kaliteli ve modern yönetim sistemini belirlemiş işletmelerde stratejik yönetim bir odaklanma noktasıdır.
• Stratejik yönetim, her ne kadar gelecek öngörüsü ve tahminleri sahibi olsa da gerçek dışı olan planlamalara sahip değildir, büyük ölçüde gerçekçidir,
• Her işletme için uygulanabilecek, kendi içerisinde farklılaşabilen, esnek bir yapıya sahiptir,
• Nihai bir kurallar bütünü olmaktan ziyade, sadece planlamaya yöneliktir; pratiğe uygulanması ve üst yönetim ve çalışanlar sayesinde olmaktadır,
• Sadece bütçenin kendisine sunmuş olduğu yol haritası üzerinden hareket etmemektedir; bunun yanı sıra kendisi de bütçeye şekil vermektedir.
Genel yönetim anlayışı, işletmelere sadece günü ya da belirli bir dönemi kurtarmaları konusunda yol gösterirken, stratejik yönetim, geçmişteki olayları ve olguları da göz önünde bulundurarak, bugün ve gelecek vizyonlarına sahiptir. Bu açıdan stratejik yönetim, işletmelerin genel olarak sahip oldukları ve alışılagelmiş olan, kalıplaşmış yönetim anlayışlarını tamamı ile reddetmektedir. Stratejik yönetim açısından modern dönemin getirileri önemlidir ve geleceği şekillendirmektedir. Bu nedenle de sadece günü kurtarmak yerine, tüm olasılıkların da göz önünde bulundurulduğu bir süreç işletmenin geleceğine hizmet etmektedir.
Stratejik yönetimi, diğer birçok farklı yönetim anlayışından ayıran temel unsur, yönetim sürecine dair tüm faktörleri içerisinde barındırmak ile birlikte aynı zaman bir işletmenin başarı ve süreklilik adına sahip olması gereken tüm yönlendirmeleri yapabilme yeteneğine sahip olmasıdır. Bu hali ile stratejik yaklaşım, neredeyse her işletmenin kabul etmesi ve uygulaması gereken kurallar, öngörüler ve yönlendirmeler bütününe sahip bir sistem olarak nitelendirilmektedir (Özer, 2012, s. 301). Gelişime açıklığı bu noktada stratejik yönetimi mutlak olarak diğerlerinden daha güçlü ve etkin kılmaktadır. Son yıllarda artan rekabet koşulları altında birçok büyük ve küçük ölçekli işletme stratejik hamleler yapmak adına, değişen oranlarda bütçeler ayırmaktadırlar.
KAYNAKÇA
Çakır, Atilla. Kamu İdarelerinde Stratejik Yönetim Kapsamında Planlama Ve Plan-Bütçe İlişkisi. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı. Maliye Uzmanlığı Yeterlilik Tezi. Ankara, 2008.
Çomaklı, Şafak E., Kenan Mehmet Ekici ve Tarık Zeki Şahım. Geleceği Planlamada Stratejik Yönetim. Ankara: a-c yayınevi, 2007.
Dinçer, Ömer, Yahya Fidan. İşletme Yönetimi. İstanbul: Beta, 1996.
Güçlü, Nezahat. “Stratejik Yönetim”. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi (2003) 23 (2): 61-85.
Özer, Akif. M. 21. Yüzyılda Yönetim ve Yöneticiler. Ankara: Nobel Yayın, 2008.
Özer, Akif. M. Geleceğe Yön Veren Yönetim Guruları. Ankara: Gazi Kitapevi, 2012.
Ülgen, Hayri, Kadri. S. Mirze. İşletmelerde Stratejik Yönetim. İstanbul: Beta, 2010.
Üzün, Cengiz. Stratejik Yönetim Ve Halkla İlişkiler. İzmir: Eylül Yayınları, 2000.
MCC Koç Dilara Altınkan