Markalaşma

Marka Kavramı

Şirketlerin başarısı yalnızca çaba, isim, ürün veya hizmetlere bağlı değildir; daha fazlasına ihtiyaç vardır ve şirketler, insanların zihnindeki popülaritesini ve kalitesini artırmak için yeni faktörler yaratmaya çalışırlar. Böylece şirketler, varlığını hatırlamak ve rakiplerine karşı pazardaki konumlarını farklılaştırmak için kamuoyuna etkili unsurlar sunmaya çalışmaktadırlar. Bu farklılaşma, şirketlerin pazardaki çabalarını hızlandırması için önemlidir.

Marka kavramı bu süreçteki şirketler için en yararlı olan unsurdur. Marka, firmaların ticari ürünlerini tanıtması ve diğerlerinden ayırt etmeleri için bir sembol veya ürün veya hizmetin bir logosu olan özel bir işarettir (Ilıcak & Özgül, 2005, s. 95). Öte yandan marka, şirketlerin isimlerini, ürünlerini ve hizmetlerini tanıtmak, yasal haklarını korumak ve bu ürünlerin ve hizmetlerin taklidini engellemek için bir araçtır (Ak, 2009, s. 1).

Öte yandan, marka, bir şirketi temsil eden kavramların toplamıdır. Marka bir ürünün veya hizmetin kalitesiyle sınırlı değildir; marka, bir şirketin bütün operasyonları, yapımları, hizmetleri ve ticari çabaları ile ilgilenen, şirketi, kimliğini ve müşterilerinin spesifiklerini kapsayan çağrışımları kapsar (Cop ve Baş, 2010, s. 322).

Markalaşma Kavramı

Kusursuz bir markaya sahip olmak, şirketlerin ürün ve faaliyetlerini piyasada tanıtmak için bir avantajdır. Aslında, markalarının kalitesine ve sürdürülebilirliğine önem veren işletmeler, diğer işletmelere göre tanıtım işlemlerini daha hızlı şekilde gerçekleştirebilmektedirler. Fakat, markaları, firmalar için var olan değerleriyle sınırlamak yanlıştır. Şirketler için zorlu rekabet alanında rekabetçi bir faktör olarak markalarını çok daha yoğun ve etkili bir şekilde kullanabilmektedirler.

Bu nedenle, şirketler, satın alma kararları için tüketicileri teşvik etmek için markalarını onların zihinlerde daha güçlü tutmak adına çok fazla zaman harcamaktadırlar. Bir başka deyişle, markalar kalite ve diğerlerinden daha farklı olmak durumundadırlar.

Bu noktada markalaşma kavramının önemi ön plana çıkmaktadır. Markalaşma, bir şirketin rakiplerine ve bu rakiplerin markalarına karşı bir markanın gücünü geliştiren bir unsurdur. Satın alma karar alma sürecinde, markalaşmanın etkililiği, bir markanın tanınması ve müşterilerin günlük satın alma kararlarında hatırlanmaları adına gereken tüm unsurları içermektedir (Hassan, Yayla ve Bayhan, 2011, s. 109).

Genel olarak, bir markalaşma sürecinin başarısı, şirketlerin müşterileri için bir şirketin ürün ve hizmetlerinin kalitesine inanmaya teşvik etmeye yönelik bir güç anlamını taşımaktadır. Çünkü markalar sürekli olarak akıllarda yaşar ve eğer bir şirket markalaşma sürecini güçlü olarak geçirmeyi başarabilirse, tüketiciler bir markaya ve dolaylı olarak bir şirkete güvenebilir, inanabilir ve ona bağlı kalabilirler (Çakmak ve Özkan, 2015, s. 206).

Bu görüşte markalaşma, şirketlerin kamuoyunun zihinlerinde hayatta kalmaları ve sadece piyasada değil, müşterilerin satın alma kararlarında da kalıcı bir yer bulmaları için önemli ve aşamalardan oluşan bir süreci ifade etmektedir. Şirketlerin ana hedefi müşteriyse, şirketler müşterilerinin seçeneklerinde yer bulmak ve kararlarının ön sıralarında yer almak adına marka isimlerini canlı tutmak ve markalarını diğerlerinden daha değerli kılmak için çalışmaktadırlar.

Kuşkusuz, markalaşma sürecinin sonunda bir işletme için müşterilerin tek tercihi olarak seçilmenin garantisi bulunmamaktadır; markalaşma konusunda daha başarılı olan işletmeler de seçilebilecektir. Bununla birlikte, bu süreçte güçlü olmak ve müşterilerin satın alma listesinde hayatta kalmak için şirketlerin markalarının kimliği, markalaşma süreci içerisinde varlığını sürdürebilmesi adına daha da akılcı bir markalaşma sistemi benimsenmesi gerekebilmektedir.

Öte yandan, müşterinin bir markadan veya bir şirketten haberdar olabilmesi adına markalaşma büyük önem taşımaktadır. Bir başka deyişle, bir müşterinin veya bir grup müşterinin bir markanın varlığından haberdar olması ve bu farkındalığın iyi durumda olması, bir şirket için markalaşmanın başarılı olduğu anlamına gelir (Tokatlı, 2015, s. 39).

Markalaşma Sürecinde Göz Önünde Bulundurulması Gereken Konular

Marka, ticari kimliğini tanıtmak için her şirketin bir parçasıdır; işletmelere güç vermektedir ve şirketleri diğerlerinden farklı yapar. Bununla birlikte, bir markanın yaratılması süreci zaman alır ve şirketler, müşterilerin satın alma kararlarına uygun, istikrarlı ve sağlam bir marka yaratmaya dikkat etmektedirler. Bunun ötesinde bir marka yaratılması, diğer birçok farklı pazarlama ve tanıtım sürecinden daha fazla zaman alabilmektedir.

Şirketler başarılı üretimler yapabilir ya da pazara büyük ölçekli ve nitelikli hizmetler sunabilirler. Fakat, marka kalitesi şirketlerin tüm gayretleri için daha belirleyici niteliktedir. Tüketiciler daha fazla farkındalık ve popülerliğe sahip markalara dikkat etmektedirler (Çakmak ve Özkan, 2015, s. 206).

Buna göre, marka bilincini yaratan faktörler aşağıda sıralanan noktalarla açıklanabilecektir (Bilgili, 2016, s. 42):

• Kolay hatırlanıyor olmak: Şirketlere müşterilerin hatırlamaları ve kolayca tanımaları için kolay ve unutulmaz marka isimleri gerekir. Diğerlerinden kolaylıkla ayrılabilmek önemlidir.
• Daha büyük düşünmek: Markalar yalnızca yerel olarak oluşturulmamalıdır; gelecekteki bir öngörüyle markalar uluslararası olarak hatırlanabilecek şekilde yaratılmalıdır.
• Daha fazla müşteriye ulaşmak: Markalar, şirketler ve tüketiciler arasındaki köprüdür. Bununla birlikte, marka bilincinin seviyesi, müşterilerin ürün veya hizmetleri ile adından, popülerliğinden, kimliğinden ve karlarından dolayı piyasadaki müşterilere ulaşmayı kolaylaştırabilir veya zorlaştırabilir.
• Fark yaratmak: Markaların ve sahiplerinin rakiplerine karşı fark yaratmaları önemlidir. Kuşkusuz, piyasada ciddi bir rekabet söz konusudur ve pazar, fark yaratan ve dikkat çeken markalara ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle, bir markanın fark yaratması onu diğerlerinden daha karlı ve daha tanınabilir kılmaktadır.
• Markayı korumak: Bir markanın yaratılması, markanın adını ve logosunu içeren bir süreç değildir. Gidilecek daha uzun bir yol söz konusudur ve bu nedenle de şirketlerin markalarının bulunduğu her boyutu dikkatle incelemeleri gerekmektedir.
• Popülerliği arttırmak: Markalar, şirketler ve pazar için sürekliliği ve canlılığı olan faktörlerdir. Bu nedenle müşterilerin hayatlarında her gün popüler bir şekilde kalabilmek adına için sürekli bir imaj değeri artışına ihtiyaçları vardır.
• Markaya yatırım yapmak: Finansal olarak, markaların kimliğini güçlendirmek için yatırımlara ihtiyacı vardır; bu durum rekabette ön saflarda olmayı sağlamaktadır. Bu nedenle, markalara yapılan yatırımlar yerel ve küresel alanda kendi kaderini belirleyici niteliktedir.

Markalaşmanın Aşamaları

Marka Farkındalığı

Marka farkındalığı, tüketicilerin bir şirketin ürün veya hizmetlerinin varlığını ve mevcudiyetini tanımlama ihtimalidir; bu farkındalığı bir şirket tarafından yaratmak, şirketin mal ve hizmetlerini tanıtmak için önemli adımlardan biridir. Marka farkındalığı hem marka tanıma hem de marka geri çağırma performansından oluşur. Marka tanıma, bir müşterinin markasını bir marka olarak tanıdığı, daha önce maruz kaldığı marka olma özelliğidir. Marka bilinirliği aslında sadece bir bilişsel önlem değildir, birçok değerli görüntü boyutu ile ilişkilidir. Bir marka bilinirse, herkes tarafından zamanla bilinme ihtimali olmaktadır. Marka farkındalığı, çoğunlukla güven, güvenilirlik, yüksek kalite, insanlara yakınlık, kaliteli/fiyat oranı, erişilebilirlik ve geleneksel stil gibi unsurlarla ilişkilidir.

Marka İmajı

Marka imajı, paketleme, reklamcılık, tanıtım, tüketici hizmetleri, ağızdan ağıza aktarım ve marka deneyiminin ortak yönlerinde olduğu gibi marka iletişiminin desteği ile oluşmaktadır. Marka imajı, genellikle tüketicilere belirli bir markadan bahsedildiğinde aklına gelen ilk kelimeleri / imgeleri sorarak çağrılır (bazen “zihnin üstü” olarak adlandırılır). Yanıtlar oldukça değişken, kimi zaman anlamsız ve konudan bağımsız olabilir; bu durum güçlü bir marka imajının bulunmadığını göstermektedir

Marka Performansı

Markanın mali anlamda işletmelere getirilerini ortaya koyan bir kavramdır. İçerisinde, Yardımsız marka bilinirliği, Üstün marka ilişkileri, En önemli tüketici faydalarına karşı algılanan marka sunumu, markaya karşı tutum sadakati, marka fiyat duyarlılığı (marka gücünün bir ölçüsü olarak), marka canlılık (marka pazarı momentumunun bir ölçüsü), marka kalitesi algıları, marka değeri algıları, marka erişilebilirlik algıları, markaya duygusal bağlanma, marka dağıtımı, marka pazar payı, marka satışları ve marka kârlılığı bulunmaktadır ve bunların her biri marka performansının düzeyini belirlemektedir.

Markalaşma Sürecinde Roller

İşletmelerin Rolü

Şirketler, istikrarlı bir marka yaratmak için en büyük sorumluluğa sahiptir. Bu sorumluluk, markalarının popülerlik düzeyini geliştirmek için marka bilinirliğini arttırmakla ilgilidir. Fakat, bu sorumluluk belirli bir süre veya bir markanın kampanya dönemiyle sınırlı değildir.

• Bu bağlamda, şirketlerin markalaşma konusundaki sorumluluklarını aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür (Franzen, 2005, s. 56):
• Tüketiciler için kolayca hatırlanabilecek bir marka adı oluşturmak,
• Piyasaya kusursuz ve rekabet gücü yüksek bir marka sunmak adına markanın ayrıntılarına odaklanmak,
• Markanın kimlik ve popülaritesini iyileştirmek için pazardaki tepkileri göz önünde bulundurmak,
• Mevcut durumu ve markanın potansiyelini piyasadaki diğer popüler ve başarılı markalar ile karşılaştırmak,
• Mevcut markayla birlikte diğer markalarla ürünlerin ve hizmetlerin arasındaki uyumun sürekli olarak değerlendirilmesi.

Tüketicilerin Rolü

Tüketiciler markaların yaratıcıları olmamakla birlikte markaya dair kararları ve davranışları, şirketlerin daha iyi bir marka yaratma uygulamaları üzerinde dolaylı olarak etkilidir. Tüketiciler ir marka üzerindeki tepkilerini gösterdiklerinde, firmalar için markalarındaki eksiklikleri veya olumlu noktaları görmeleri faydalı olabilir.

Daha sonrasındaysa rekabette daha iyi mücadele edebilme şansı ortaya çıkmaktadır. Diğer bir deyişle, genel zamanlarda yaptıkları gibi, tüketiciler bireysel ve şirketlerin menfaatleri için piyasadaki uygulamaları üzerinde etkilidir.

Öte yandan, aşağıda gösterildiği gibi piyasada markanın yaratılması, popülerliği ve başarısı için müşterilerin rolü vardır (Franzen, 2005, s. 71):

• Beklentiler ve piyasadaki markalar arasındaki uyumu aramak,
• Bireysel mali yapı ve ruhsal ihtiyaçlar için markaların faydalarını ve zararlarını analiz etme,
• Markaların mevcut durumlarını, potansiyellerini iyileştirmek için eleştiren ve müşterilerin çıkarlarına markalardan fayda sağlayan bir taraf olmak,
• Bir veya daha fazlasını diğerlerinden ayırmak için en iyi markayı seçmek,
• Pazarın ihtiyaçları nedeniyle geliştirilecek bir sonraki marka sürecini dolaylı olarak yönetmek.

Markalaşma Stratejisi

Markalaşma stratejisi, tüm dünyada tanınan bir ad ya da marka logosundan çok daha etkili bir süreci ifade etmektedir. Tüketiciler markaları, benliğin kimliği ve öz kimliği için gerekli kaynaklar olarak değerlendirmektedirler. Şirketler açısındansa markalara yapılan harcamaları, statü, cinsiyet, yaş ve aile, gelenek ve özgünlük gibi temel hayati kültürel değerler ile iletişim kurmaya yardımcı olmaktadır.

Ürünler sessiz varlıklardır, ancak marka onlara anlam ve değer verir. Aynı zamanda ürünün nasıl okunması gerektiğini gösterir. Öte yandan, markalaşma stratejisi ile şirketler, müşterilerin farklı ürünlere yönelik algılamalarını farklı şekilde yönlendirmektedirler (Saraç ve Gümüş, 2014, s. 21).

Markaların doğru ve genel anlamını elde etmek için reklam ve tanıtımdan elde edilen arabuluculuk desteği tüketicileri satın alma deneyimine yönlendirmek adına kullanılmaktadır. Özellikle sosyal-sembolik konumlandırma stratejilerine sahip markalar için bu anlamlar toplumsal kapsamda söylemsel ayrıntılarla analiz edilmelidir.

Bu noktada markalaşma stratejileri parçalanma, anlam kaybı ve bireysellik kaybı gibi markaların yaşadığı sorunların ortadan kaldırılması ve kalıcılıklarının sağlanması adına kullanılmaktadır. Markalaşma stratejisi, pazarlamanın en önemli alanlarından birisidir. Markalaşmanın kilit noktası, net bir hedef olmadan bir stratejinin yaratılmasının imkânsız olmasıdır (Ayhan, 2016, s. 20).

Markalaşma stratejisi, şirketlerin müşterilerin beklenen tecrübelerini sunmak için kendi ayırt edici ve temel yetkinliklerini tanımlayabildikleri ve destekleyebildiği zaman hedeflerine ulaşmak adına tasarlanmaktadır. Markalaştırma stratejisinin ana hedefi, ürün özelliklerini doğru bir şekilde anlamak ve bunları bir veya daha fazla markaya tahsis etmektir. Markalaşma stratejisi, işletmelerin marka mesajlarını nasıl, nerede, ne zaman ve kime iletmeyi planladığıdır.

Reklam verilen yer marka stratejinizin bir parçasıdır ve dağıtım kanalları da markalaşma stratejisinin bir parçası olmaktadır. Aynı zamanda işletmelerin görsel ve sözlü olarak iletişim kurduğu kitle de markalaşma stratejisinin bir parçasıdır (Clifton, 2014, s. 52).

Markalaşma Stratejisinin Aşamaları

Markalaşma stratejisi genel pazarlama stratejisinin önemli bir parçasıdır. Marka stratejileri, marka kültürünün geliştirilmesiyle iş hedeflerine ulaşmaya odaklanmaktadır. Markaların iş bağlamlarının ve kurumsal hedeflerin çok farklı olmasından dolayı, marka stratejilerini tasarlamak adına evrensel bir kural yoktur. Daha ziyade, sistematik bir dört adımlı süreç, bağlamın özelliklerine uygun şekilde cevap vermek için stratejileri uyarlamak için kullanılabilir (Deniz, 2010, s. 134):

Markalaşma stratejisinin hedeflerinin belirlenmesi: Marka stratejileri, algılanan ürün değerini arttırdığı süre zarfında hedefe ulaşıldığı varsayılmaktadır. Bu nedenle de ilk aşamada yapılması gereken ürünün temel ticari hedeflerinin belirlenmesidir.

Mevcut marka kültürünün haritasını çıkarılması: Mevcut marka kültürünün markanın asıl değeri ile birlikte ele alınması gerekmektedir. Bu değerlendirme, marka kültürünün kendi niteliklerine uyan pazar araştırmasını tasarlamak ve toplamak adına gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte markanın kültürünü nereden aldığına ve nerede diğerlerinden ayrıldığına dikkat çekilerek firmanın mevcut markalaşma stratejisini de oluşturulması gerekmektedir.

Rekabet düzeyinin ve çevrenin analizi: Markalaşma stratejisinin belirlenmesi için işletmenin markasının bireysel olarak değerlendirilmesinin dışında, sürece dahil olan ve etki eden, rekabetçi diğer markaların da varlığı kendilerine ait stratejileri ortaya çıkarılmalı ve incelenmelidir.

Bir markalaşma stratejisi, mevcut olan ile ulaşılmak istenen marka kültürü ve değerini tanımlayıcı niteliktedir. Gerekli görüldüğünde bir strateji dokümanıyla mevcut marka kültürü haritalandırılmalı gerek çevre değişiklikleri gerekse rekabetçi kıyaslama açısından marka kültürünü geliştirmek için en umut verici fırsatlar ortaya konmalı özetlemeli ve buna uygun stratejiye karar verilerek süreç başlamalıdır.

Markalaşma stratejilerinin aşamaları içerisinde kritik öneme sahip iki unsur ise şu şekilde değerlendirilebilecektir (Saraç ve Gümüş, 201, s: 32):

Marka ismi

Markalaştırma stratejisi ile ilgili önemli sorun bir marka adının seçilmesini içermektedir. Marka adı, soyağacının bir göstergesidir ve müşterilerin üründen ne bekleyeceğinin ifadesidir. Bir marka adı için bir tanım ve rahatlıkla ifade edilebilen bir kelime gereklidir ve markanın bileşeni için de önemlidir. Kısa, daha net bir marka adı, genellikle daha uzun ve daha karmaşık isimlere tercih edilir. Aynı zamanda marka adı, ürün ve isimle ilgili fayda ve nitelikleri de önermelidir.

Logolar, Semboller, Sloganlar ve Renkler

Bir markayı, etiketi, karakteri, görsel metaforu, logoyu, rengi, jesti, müzik notasını, paketi ya da programı temsil eden tüm semboller markalar için önem arz etmektedir. Sembol, marka değerinin bir parçasıdır ve markanın tanıtımı açısından bir araç olarak işlev görür. Logolar ve semboller şirketin marka tanıtımını gösteren uzun bir geçmişe sahiptir. Şirket adlarından ya da ticari markalardan farklı olan farklı logolar türleri vardır.

Logolar ve semboller, bir ürünü ya da hizmeti tanımanın kolay bir yoludur. Semboller ve logolar, markayı hatırlamayı artırmak için ilgili marka adıyla ürüne anıları bağlanırlarsa daha büyük başarı elde edilecektir. Tüketiciler belki de kesin sembolleri tanımlayabilir, ancak bunları herhangi bir markaya ya da ürüne bağlamakta zorlanmaktadırlar.

Temel Markalaşma Stratejileri

Eşsiz Markalaşma Stratejisi

Benzersiz markalaşma stratejisi, farklı ürünler veya hizmetler etrafında benzersiz / bireysel bir marka geliştirmeyi hedefler. Bu strateji, birkaç farklı ürün veya ürün gamı sunan şirketler için daha uygundur. Bir markanın piyasada o kadar başarılı olmasa bile markanın olumlu bir görüntüsünü korumasına izin vermektedir. Benzersiz ya da bireysel markalaşma stratejisine örnekler Coca-Cola Co. ve Bacardi Mikserler olabilir.

Bu şirketlerin her ikisi de kendi benzersiz marka isimlerine sahiptir, ancak Coca-Cola Co. tarafından pazarlanmaktadır. Ayrıca otomobil şirketlerinin bazıları bu tür strateji tercih etmektedir. Buna bir örnek olarak General Motors, Chevy’nin veya Cadillac’ın araba hatlarını kullanmaktadır (Ayhan, 2016, s. 71).

Kurumsal Markalaşma Stratejisi

Kurumsal markalaşma stratejisi, tüm ürün ve hizmetleri bir ana marka altında birleştirmek amacındadır. Bu markalaşma stratejisi, halihazırda itibar kazanmış bir şirket için uygundur. İtibar, şirketin teklifleri içindeki tüm ürün veya hizmetler için geçerlidir, ancak kötü bir itibar unsurunun tümü marka imajını risk altına sokmak için yeterli olabilir.

Örneğin, Microsoft, Intel, Singapur Havayolları, Disney ve CNN gibi kurumsal markalaşma stratejisini kullanan birçok farklı şirket, ellerinde sahip oldukları farklı markaları hem ayrı hem de bütünleşik olarak tanıtmakta ve tutundurmaktadırlar (Deniz, 2010, s. 72).

Çevre Genişletme Stratejisi

Bu tür markalaşma stratejisi, bünyesine sürekli olarak yeni ürünler eklenen şirketler tarafından kullanılmaktadır. Çevre genişletme stratejisinde, bir şirket tüm ürünlerine farklı markalar kullanır ve sunar. Bununla birlikte, yeni ürünler bazen mevcut ürünler altında uzantılar olarak ortaya çıkartılır.

Çevre genişletme uzatma stratejisi, renk, tatlar, içerikler, formlar, bazı hizmetler ve yönlere dayanabilir. Bu stratejiyi kullanan şirketler Coca-Cola diyet kolayı üreterek, Colgate çocuklar için diş macununu piyasaya sunarak vb. yapmaktadırlar (Clifton, 2014, s. 113).

Karma Markalaşma Stratejisi

Karma markalaşma stratejisi ile şirketlerin kendi işletmelerinde yalnızca bir strateji üzerinde odaklanmadığı anlaşılmaktadır. En başarılı marka stratejilerinin bazıları, aslında birçok farklı markanın kendi içerisindeki stratejisinden oluşmaktadır. Şirketler, tek tek markalı ürün gruplarını stratejisini ve imajını korurken, aynı zamanda hepsinin etkililiğinden bir kurumsal markalaşma stratejisi yaratmaya çalışmaktadır. Bünyesinde farklı ürün grupları ve markaları barındıran birçok uluslararası gıda, kozmetik ve otomobil şirketleri bu stratejiyi çok sık olarak kullanmaktadırlar).

Marka Portföyü Stratejisi

Marka portföy stratejisi, marka portföyünün yapısını ve portföy markalarının kapsamı, rolleri ve karşılıklı ilişkilerini belirtir. Ana hedef portföy içerisinde sinerji, kaldıraç, netlik ve ilgili, farklılaşmış ve enerjik markalar yaratmaktır. Marka portföy stratejisi, şirket markalarının rollerini ve şirket markalarının birbirleriyle olan ilişkilerini belirleyerek şirketin hedef kitlelerine açıkça konumlandırılmış ve pazarlanmış olmasını sağlamaktadır.

Etkili marka portföy stratejileri oluşturmak bugünün yöneticilerinin karşılaştığı en zor ve kritik zorluklardan biridir. Marka portföy stratejisi otel endüstrisi için daha spesifiktir. Buna en iyi örnek Hilton markasıdır. Hilton Hotels and Resorts’a ek olarak, şirketin ayrıca Hilton Worldwide marka portföyünde gruplandırılmış birçok başka işletmenin varlığı söz konusudur (Saraç ve Gümüş, 2014, s. 30).

KAYNAKÇA

Ak, T. (2009). Marka Yönetimi Ve Tüketici Karar Sürecine Etkileri. Master Thesis. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ayhan, A. (2016). Yedi Adımda Markalaşma. İstanbul: Aura.

Bilgili, B. (2016). Marka Farkındalığı ve Zincir (Franchising) İşletmeler. Ankara: Detay Yayıncılık.

Clifton, R. (2014). Markalar ve Markalaşma (Çev. Meral Çiyan Şenerdi). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.

Cop, R. & Baş, Y. (2010). Marka Farkındalığı Ve Marka İmajı Unsurlarına Karşı Tüketici Algıları Üzerine Bir Araştırma. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (19), 321-340.

Çakmak, A. Ç. & Özkan, B. (2015). Marka Bilinirliği, Marka Tercihi Ve Kullanım Nedenlerinin Belirlenmesi: Kastamonu İlinde Bir Uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (22), 203-216.

Deniz, E. (2010). Markalaşma Ve Reklam. İstanbul: Kum Saati Yayınları.

Franzen, G. (2005). Reklamın Marka Değerine Etkisi (Translated by Fevzi Yalım). İstanbul: Mediacat Kitapları.

Hassan, A., Yayla, Ö. & Bayhan, İ. (2011). Üniversite Öğrencilerinin Bilinirliği Yüksek Markalı Ürünlere Yönelik Bilgi, Tutum ve Davranışları Üzerine Bir Araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 3(4), 104-120.

Ilıcak, G. & Özgül, R. (2005). Sun Tzu Savaş Sanatına Göre, Marka Pazar Stratejilerinin Belirlenmesi, Journal Of İstanbul Kültür Üniversity, (1), 95-105.

Saraç, P. ve Gümüş, S. (2014). Pazarlamada Markalaşma Stratejileri. İstanbul: Hiperlink.

Tokatlı, D. (2015). Marka Bilinirliğinin Tüketici Satın Alma Kararın Etkisi; Efes’i Ziyaret Etmek İçin Gelen Yabancı Turistlere Yönelik Bir Araştırma. Master Thesis. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.