Gerçek şu ki, genel olarak hepimiz çoğunlukla rasyonel değil, duygusalızdır ve davranışsal ön yargılardan etkilendiğimiz için yargılarımızda hatalar yapabiliriz. Sahip olduğumuz bu önyargılar veya yanılgılar, bazen duygusal ve aceleci karar vermeyi teşvik edebilir, bu da maliyetli hatalara yol açabilir ve yatırım bağlamında her zaman faydalı olmayabilir.
Duygular gerçekten maliyetli hatalara yol açabilse de akılcı olmayan davranışlarla başa çıkmanın bir yolu olarak duyguların rasyonel karar vermede nasıl bir rol oynadığını anlamanın değeri göz ardı edilemez. Bu konu davranışsal finansın konusudur ve bugün davranışsal finans konusu, yatırım topluluğu arasında yeni bir yaklaşım olarak çok popüler bir konu haline gelmiştir.
Davranışsal finansın temeli, insanların finansal kararlarda çoğu zaman rasyonel olmaya çalışmasına rağmen duygusal, mantıklı olmayan, bir biçimde yanlı ve yanlış tutum ve davranışlar sergileyebildiğine dayanır. Bu bağlamda çoğu insan, birtakım ön yargılara sahiptir ve bunlar kararlarını etkiler. Davranışsal finans, bu tür yanılgılar üzerine gider ve doğru kararların önündeki bu engelleri araştırır.
Davranışsal finans ve koçluk esasında birbirine yakın alanlardır. Çünkü her ikisi de insanların finansal ve kişisel gelişimine yardımcı olmak amacıyla kullanılan önemli disiplinlerdir. Her ikisinin amacı da bireysel gelişimi sağlamak, doğru kararlar vermek, doğru hedefler belirlemek ve bunlara erişmek noktasında doğru adımları atabilmektir.
Davranışsal finans nedir?
Davranışsal finans, kişisel finans bağlamında irrasyonel, yani rasyonel (akılcı) olmayan davranışı inceler ve bireylerin piyasalara, piyasa davranışına, portföylere ve yatırımlara nasıl irrasyonel tepkiler verebileceğini inceler. Tüm insanların rasyonel olduğunu öne süren geleneksel ekonomik teorinin temel ilkelerinden birine aykırı olarak, aslında çok da rasyonel aktörler olmadığımızı kabul eder.
Davranışsal finans, klasik finans teorisinin aksine, insanların rasyonel olmadığını ve finansal piyasalarda sıklıkla yanlış kararlar verdiklerini varsayar. Bu yanlış kararlar, insanların duygularının, beklentilerinin ve inançlarının etkisiyle ortaya çıkar. Örneğin, insanlar sıklıkla piyasalardaki trendleri takip eder ve bu trendlerin devam etmesini beklerler, ancak bu trendlerin sürekliliği her zaman garanti değildir ve bu nedenle insanlar yanlış kararlar verebilirler. Davranışsal finans, finansal piyasalardaki bu tür davranışları anlamaya ve açıklamaya çalışır. Bu konuda yapılan çalışmalar, insanların finansal kararlarını nasıl etkileyen faktörleri ortaya çıkarmaya yardımcı olur ve bu bilgi, daha doğru finansal kararlar verilmesini sağlar.
Davranışsal finans çalışması, gerçek dünyadaki finansal davranışlara ilişkin anlayışımızı önemli ölçüde geliştirir ve (süreçte) her zaman rasyonel olmayan kararlar almasına neden olan altta yatan davranışsal önyargılar hakkında fikir verir.
Davranışsal finans, aynı zamanda insanların finansal hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmayı amaçlar. Örneğin, insanların tasarruf hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak için tasarruf konusunda davranış değişiklikleri önerilebilir.
Ayrıca, insanların riskleri yönetmelerine yardımcı olmak için de çeşitli yöntemler önerilebilir. Örneğin, bir kişinin bir hisse senedi almayı ya da satmayı tercih etmesine etki eden faktörler arasında, bu hisse senedinin fiyatının geçmiş trendleri, piyasa koşulları ve rakiplerin performansı gibi rasyonel nedenler yer alır. Ancak aynı zamanda, bu kişinin aldığı kararı etkileyen duygusal faktörler de olabilir, örneğin bir hisse senedinin popüler olması nedeniyle ona yatırım yapma isteği ya da bir arkadaşının veya bu alanda tanınan ve bilgi olduğu kabul edilen bir sosyal medya fenomeninin onu tavsiye etmesi, yatırım davranışının ardındaki nedenler olabilir. Davranışsal finans, bu tür duygusal ve rasyonel faktörlerin nasıl etkileşim içinde olduğunu inceleyen bir disiplindir.
Bir başka örnek, bir kişinin bir kredi kartı borcunu zamanında ödememe ihtimaline ilişkin olabilir. Rasyonel bir yaklaşım, bu kişinin borcunu zamanında ödemesi için gerekli olan parayı ayırmak ve ödemeyi yapmak olacaktır. Ancak davranışsal finans açısından bakıldığında, bu kişinin borcunu ödememe ihtimali, kendisi için olumsuz bir sonuç doğuracağı için, bu kişinin ödemeyi yapmayı erteleme eğilimi gösterebilir.
Bu eğilim, “ödüllü erteleme” olarak bilinen bir davranışsal eğilimdir. İnsanların gelecekteki olumsuz sonuçları göz ardı etme ve şimdiki zamanın tatmin edici ödüllerini tercih etme eğilimindedir. Davranışsal finans, bu tür davranış eğilimlerini, insanların finansal karar verme sürecinde sıklıkla yaptıkları yanılgıları ve önyargıları inceleyerek, insanların finansal karar verme süreçlerini anlamaya yardımcı olur. Bu yanılgı veya önyargılardan bazıları şöyledir:
- Başarısızlık yanılgısı: Bu yanılgı, insanların başarısızlık olasılığını yüksek gördükleri bir durumda, olasılığı düşük gördükleri bir durumdan daha az risk almayı tercih etme eğilimidir.
- Ödüllü erteleme yanılgısı: Bu yanılgı, insanların gelecekteki olumsuz sonuçları göz ardı etme ve şimdiki zamanın tatmin edici ödüllerini tercih etme eğilimidir.
- Duygusal tepki yanılgısı: Bu yanılgı, insanların duygusal tepkilerinin finansal kararlarını etkileme eğilimidir. Örneğin, bir kişinin hisse senedi fiyatlarının düştüğü bir piyasa koşulunda, panik yaparak hisselerini satma eğiliminde olabilir.
- Güçlü kanıt yanılgısı: Bu yanılgı, insanların güçlü kanıtlara dayanarak yaptıkları kararların daha doğru olduğunu düşünme eğilimidir, ancak aslında güçlü kanıtların da yanlış olabileceği gerçeğini göz ardı edebilir.
- İleriye dönük olumlu öngörü yanılgısı: Bu yanılgı, insanların gelecekteki beklentilerinin gerçekçi olmayan derecede olumlu olduğu anlamına gelir. Örneğin, bir kişinin gelecekteki getiri beklentisinin gerçekleşme ihtimalinin düşük olduğu bir yatırımı yapma eğiliminde olabilir.
- Referans noktası yanılgısı: Bu yanılgı, insanların bir kararı değerlendirirken referans noktası olarak kullandıkları bilgi ya da beklentinin yanlış olması durumunda, yanlış bir karar verme eğilimidir.
- Fırsat maliyeti yanılgısı: Bu yanılgı, insanların bir seçenekten vazgeçtiklerinde, o seçenekten elde edilebilecek potansiyel faydayı göz ardı etme eğilimidir.
- Özelleştirme yanılgısı: Bu yanılgı, insanların kendi deneyimlerinin genel geçer olduğuna inanma eğilimidir. Örneğin, bir kişinin kendi yatırım deneyimlerinden yola çıkarak gelecekteki piyasa koşullarını tahmin etme eğiliminde olabilir, ancak bu tahminin gerçekçi olmayabileceğini göz ardı edebilir.
Davranışsal finans ile koçluğu bir araya getiren ortak nokta nedir?
Davranışsal finans, finansal piyasalardaki insan davranışlarının çalışıldığı bir bilim dalıdır. Finans piyasalarında insanların duyguları, beklentileri ve inançları gibi davranışsal faktörler, finansal kararları etkileyebilir. Bu nedenle, davranışsal finans, finansal piyasalardaki insan davranışlarını anlamaya ve bu davranışların finansal sonuçlarını tahmin etmeye çalışır.
Koçluk ise bir kişinin hayatını ve işini düzenlemesine yardımcı olmak, gelişimini desteklemek, hedeflerini belirlemesine ve ulaşmasına yardımcı olmak amacıyla yapılan bir tür karşılıklı ilişkiye dayalı destek hizmetidir. Koçlar, danışanlarını hedeflerini belirleme, hedeflerine ulaşma ve hedeflerine ulaştıktan sonra ne yapacakları konusunda yardımcı olurlar. Koçluk, birçok farklı alanda kullanılabilir, ancak genellikle iş hayatında ve kişisel gelişimde en çok kullanılır. Ayrıca, koçlar, müşterilerinin zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olur ve müşterilerine yeni fikirler ve perspektifler sunar.
Davranışsal finans, insanların finansal karar verme sürecinde yaptıkları yanılgıları inceleyerek, insanların daha bilinçli finansal kararlar vermelerine yardımcı olur. Koçluk ise, insanların hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak için onların davranışlarını anlama ve değiştirmeyi amaçlar. Her iki disiplin de insanların davranışlarını anlama ve değiştirmeyi amaçlayan yöntemler kullanır ve bu nedenle ortak noktaları vardır.
Koçluk ve davranışsal finans, insanların düşünce ve davranışlarının finansal kararlar üzerindeki etkilerini inceleyen iki farklı alandır. Ancak, her iki alan da insanların finansal davranışlarının nedenlerini inceler ve insanların daha bilinçli finansal kararlar vermelerine yardımcı olmayı hedefler. Koçluk, insanların hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak için onların düşünce ve davranışlarını inceler ve değiştirmeyi amaçlar. Davranışsal finans ise insanların finansal davranışlarının nedenlerini araştırır ve insanların daha bilinçli finansal kararlar vermelerine yardımcı olmak için çeşitli stratejiler önerir.
Davranışsal finans, insanların finansal piyasalardaki davranışlarını anlamaya ve açıklamaya çalışırken, koçluk ise insanların hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak amacıyla hizmet verir. Her iki alan da insanların daha doğru kararlar vermelerine ve hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmayı amaçlar.
Her iki alan da insanların irrasyonel düşüncelerinin ve davranışlarının finansal kararlar üzerinde nasıl etkili olduğunu inceler. Örneğin, koçluk insanların hedeflerine ulaşmalarını engelleyen irrasyonel düşünceleri fark etmelerine yardımcı olabilir, bu da insanların daha bilinçli finansal kararlar vermelerine yardımcı olabilir. Davranışsal finans ise insanların irrasyonel düşüncelerinin finansal piyasalardaki davranışları üzerindeki etkisini inceler ve insanların bu davranışları düzene sokmak için çeşitli önerilerde bulunabilir.
Sonuç olarak, koçluk ve davranışsal finans insanların düşünce ve davranışlarının finansal kararlar üzerindeki etkisini inceleyen iki farklı alandır ve her iki alan da insanların daha bilinçli finansal kararlar vermelerine yardımcı olmayı hedefler.
Davranışsal finans yaklaşımını temel alan koçluk ne tür faydalar sağlayabilir?
Davranışsal finans, kişisel finans bağlamında bireylerin irrasyonel davranışlarını incelerken, temel olarak bireylerin nasıl davrandığına odaklanır, ancak neden seçimler yaptıklarını ve sahip oldukları önyargılara neden sahip olduklarını açıklamakta her zaman iyi bir iş çıkarmayabilir. Bu nedenle, davranışsal finans üzerine yapılan akademik araştırmalar finansal planlama endüstrisine değer kazandırmış olsa da danışmanlar için etkili, uygulanabilir uygulamalar sağlama konusunda hala yetersiz kalma eğilimindedir.
Bunun yerine davranışsal koçluk, proaktif ve tutarlı bir şekilde yapıldığında danışanların daha iyi seçimler yapmasına yardımcı olmanın etkili bir yolu olabilir. Burada temel amaç, sadece gerçekler ve mantıklı açıklamalar sağlamak değildir.
Bunun yerine davranışsal koçluk, bir danışanın finansal açıdan yalnızca ekonomik ortama veya mevcut piyasa koşullarına göre değil, aynı zamanda kendi kişisel, finansal ve duygusal yaşamında neler olup bittiğine de bağlı olan belirli davranışsal yargılardan ve fikirlerden en çok ne zaman ve nasıl yararlanacağı ve doğru, rasyonel olan kararlara götürebilecek stratejileri nasıl kullanacağını kendisinin bizzat öğrenerek yaşamlarında bunu uygulayabilmesini sağlamayı amaçlar. Çünkü yatırımcıların daha iyi seçimler yapmasına yardımcı olmak esas olarak doğru algıları ve gerçekçi beklentileri, yanılgıları, ön yargıları tanımlayarak bunları proaktif ve tutarlı bir şekilde kararlarda kullanarak etkin kararlar verebilmesi ve davranışlar gösterebilmesi anlamına gelir.
Koçlukta davranışsal finans yaklaşımı, koçların danışanlarına finansal davranışlarının nedenlerini anlamalarına yardımcı olmak için kullanılır. Bu yaklaşım, insanların finansal kararlarını verirken kullandıkları düşünceleri ve davranışları inceler ve bu düşüncelerin ve davranışların insanların hedeflerine ulaşmalarını nasıl etkilediğini anlamaya çalışır.
Buna bağlı olarak bir koç, insanların ne tür finansal hedefleri olduğunu anlamaya çalışır. Finansal düşüncelerinin nasıl oluştuğunu anlamaya ve finansal davranışlarının nasıl oluştuğunu anlamaya çalışır. Bu düşünceler ve davranışlar, insanların geçmişteki finansal deneyimleri, inançları ve beklentileriyle ilgili olabilir.
Koçlar, müşterilerine finansal davranışlarının nedenlerini anlamalarına yardımcı olmak için çeşitli teknikler kullanabilirler. Örneğin, koçlar müşterilerine geçmişteki finansal davranışları hakkında sorular sorarak müşterilerinin geçmişteki düşüncelerini ve davranışlarını anlamaya çalışabilirler. Koçlar ayrıca müşterilerine hedeflerine ulaşmaları için nasıl daha bilinçli finansal kararlar vereceklerini öğretmek için çeşitli teknikler de kullanabilirler.
Finansal davranış yaklaşımı koçlukta kullanıldığında, koçlar müşterilerine finansal düşüncelerinin ve davranışlarının nedenlerini anlamalarına yardımcı olur ve bu sayede müşterilerinin hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olabilir. Bu, müşterilerinin daha bilinçli finansal kararlar vermelerine yardımcı olabilir ve bu da müşterilerinin finansal hedeflerine ulaşmalarını kolaylaştırabilir.
Finansal davranış yaklaşımını ele alan koçluk, insanların finansal düşüncelerini ve davranışlarını inceleyerek onların finansal hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmalarını hedefler. Örneğin, bir kişinin finansal hedefi bir ev almak olabilir.
Finansal davranış yaklaşımı, bu kişinin neden ev almayı istediğini, ne zaman ev almayı planladığını ve ev almayı nasıl gerçekleştireceğini anlamaya yardımcı olur. Ayrıca, insanların finansal düşüncelerini ve davranışlarını değiştirmeyi amaçlar. Örneğin, bir kişinin irrasyonel olarak çok fazla borç almasının nedenlerini anlamaya yardımcı olabilir ve bu kişiyi daha bilinçli borç yönetimi yapmaya teşvik edebilir.
Koçlar ayrıca finansal davranış yaklaşımını insanların finansal davranışlarını düzene sokmak için de kullanabilirler. Örneğin, bir kişinin aşırı harcama yaptığını gören bir koç, o kişinin neden aşırı harcama yaptığını araştırabilir ve o kişinin bu davranışını düzene sokmak için çeşitli stratejiler önerilebilir.
Danışanlar, işlerini geliştirmek ve büyütmek için vereceği stratejik kararlarda, müşterilerle ve potansiyel müşterilerle bağlantı kurmak ve bunlarla bağlantı kurmak noktasında da davranışsal finans yaklaşımlı koçluk ilkelerini kullanabilir, çünkü davranışsal kalıpları, yanılgıları tanıyarak, çeşitli koşullarda doğru ve sakin kararlar alabilmeyi yerleşik bir anlayışa dönüştürmüş olur. Belirli kimselerin görüşleri, önerileri doğrultusunda değil, kendi sezgileri ve analizleri doğrultusunda hareket eder.
Sonuç olarak, koçlukta finansal davranış yaklaşımı, insanların finansal hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak için kullanılan bir araçtır ve insanların finansal düşüncelerini ve davranışlarını anlamaya ve yanılgı içeren kararları ve davranışları kalıcı bir biçimde değiştirmeye yardımcı olur.
Nihayetinde kilit nokta, davranışsal finans araştırmasının, danışanlarına doğru kararlar almak noktasında destek vermenin pratik yollarını arayan koçlar için bir uygulama alanı sunmakla beraber, koçların davranışsal finans ilkelerini danışanlarının daha iyi seçimler yapmalarına ve planlarına daha fazla bağlı kalmalarına etkili bir şekilde yardımcı olmak için kullanabilmesidir. Ayrıca, uygun çerçevelemeyi, davranış ve iletişim psikolojisini vurgulayan davranışsal finans ilkeleri, etkili bir şekilde hedefler belirleyen ve bunlara erişmede optimal kararları verebilen danışanların kendilerini farklılaştırmasına yardımcı olur.