Çoğu yaklaşımda genellikle bir çözüm bulmak için “sorunlara” ve “nedenlerine” odaklanmak hem mantıklı hem de etkili kabul edilir. Ancak çözüm odaklı koçluk yaklaşımı bu anlayışa meydan okur; sorunu analiz etmekten kaçınır ve bunun yerine koç, danışanı çözümleri belirlemeye odaklar.
Çözüm odaklı koçluk uygulamaları, problemlere odaklanmak ve problemler üzerinde vakit kaybetmenin yerine çözüme odaklı olarak hareket eder, çözümler üzerinde zaman ve emek harcamayı teşvik eder. İnsanların çoğu zaman aslında elinde olan, ancak fark edemedikleri çözüm çeşitlerini ve bu çözümlere ulaşmak için nasıl harekete geçebileceklerini görmelerine yardımcı olur.
Çözüm odaklı yaklaşım, şu anda değiştirilemeyecek veya iyileştirilemeyecek şeyler üzerinde durmak yerine, yapılanlara ve yapılabileceklere odaklanarak insanların motive kalmalarına yardımcı olur.
Araştırmalar, yalnızca çözümlere odaklanmanın ve bireyleri güçlü yönlerine odaklanmaya teşvik etmenin, hedeflerine problem odaklı yaklaşımlardan daha kısa sürede ulaşmalarını sağlayabileceğini göstermiştir. Çözüm odaklı koçluğun benlik saygısını artırdığı, üzüntü, yalnızlık ve öfke duygularını azalttığı ve düşük ruh hali, uyku sorunları ve daha fazlası gibi depresyon belirtilerini azalttığı gösterilmiştir.
Çözüm odaklı koçluk nedir?
Her türlü koçluk, öyle ya da böyle, danışan tarafından öne sürülen sorunlara çözümler geliştirmeye çalışır. O halde çözüm odaklı koçluğun benzersizliği nedir? Diğer koçluk biçimlerinden farkı nedir?
Çözüm odaklılık, takdir edici sorgulama, pozitif psikoloji ve NLP’yi içeren etkili değişim hakkındaki yeni düşünce dalgasının bir parçasıdır. Çözüm odaklı koçluk yaklaşımı, 1970’lerin başında çözüm odaklı terapide icat edilen çözüm odaklı kısa terapiden evirilmiştir. Çözüm odaklı kısa terapi, hiçbir sorunun çözümsüz olmadığını ve dolayısıyla hiçbir insanın çözümü olmayan bir sorunu bulunmadığı fikrine dayanır.
Koçlukta çözüm odaklı yaklaşım, çok çeşitli koçluk ortamlarında uygulanabilen bir metodolojidir. Bu yaklaşım, danışanın arzu edilen bir gelecek durumunu tanımlamasına ve bu duruma ulaşmasına yardımcı olacak hem düşünme hem de eylemde bir yol oluşturmasına yardımcı olmaya birincil derecede önemle vurgu yapar. Diğer koçluk yaklaşımlarında yer alan problem durumu tanımının çoğundan kaçınarak, bunlardan çoğu ölçüde farklılaşır. Bunu yaparken, deneyimden yola çıkılarak olayların ve anlamlarının basitçe verilmesi yerine diyalog içinde aktif olarak inşa edildiğini savunur.
Çözüm odaklı koçluk, bir çıkış yolu bulma umuduyla sorunları analiz etmek yerine, onları ulaşılabilecek çözümleri tasarlamaya odaklayan sorular sorarak, danışana yeni seçenekler açmaya dayalı bir koçluk yaklaşımıdır.
Bu yaklaşıma göre danışanın sorununun güçlü bir tanımını dile getirmek için büyük miktarda zaman ve çaba harcamak, mevcut duruma yol açan sebep-sonuç zincirini bozmak veya sorunu anlamak için çoğu zaman boşa giden bir eylemdir. Bir problemin nasıl ortaya çıktığını bilmek, mutlaka ona nasıl düzeltileceğini söylemez, aksine belki de sınırlandırır. Bu nedenle esas olarak probleme ya da onun kökenlerine değil, çözüme ilişkin çaba ve zaman sarf etmek önemlidir. Bu nedenle, çözüm odaklı koçluk yaklaşımındaki birincil vurgu, istenen çözüm durumunu ve oraya ulaşmak için potansiyel yolları tanımlamaktır.
Çözüm Odaklı Yaklaşımın Temel İlkeleri
Çözüm odaklı yaklaşımların temel özellikleri ve çözüm odaklı koçluğu destekleyen temel ilkeler şöyle sıralanabilir:
1. Koçluk yapılan kişinin gündemine göre çalışmak: Çözüm odaklı koçluk, danışanın hakkında bir şeyler yapmak istediği değişime odaklanmasına yardımcı olur.
2. Sorunlara değil çözümlere odaklanmak: Çözüm odaklı koçlukta “ çözüme” odaklanmak, danışanın ne istemediğine değil ne istediğine odaklanmak demektir. Koç, problemin nedenlerini anlamaya ve analiz etmeye çalışmak yerine, danışanın net bir başarı resmi geliştirmesine yardımcı olur.
3. Gelecek odaklılık: Vurgu, şimdi veya geçmişten ziyade gelecek (koçluk yapılan kişinin ne istediği) üzerindedir.
4. Neyin işe yaradığını bulmak: Bir çözüm odaklı koç, koçluk yapılan kişinin, varmak istediği sonuca doğru, gitmek istediği yönde hareket etmesine yardımcı olan, halihazırda var olan veya işe yarayan tüm şeyleri belirlemesine ve bunları hedefleri doğrultusunda kullanmasına yardımcı olacaktır.
5. Kaynakları vurgulama: Çözüm odaklı koçluk, danışanın ilerleme kaydetmesine yardımcı olacak mevcut bilgi, beceri ve yetenekleri tanımasına yardımcı olur.
6. Onaylamak: Koç, süreci, danışanın olumlu becerilerini, niteliklerini ve başarılarını tanıyacak ve pekiştirecek şekilde tasarlar ve yürütür.
7. Anında eyleme ve küçük adımlara pratik odaklanmak: Değişimin kısa sürede gerçekleşebileceğine ve küçük adımların büyük bir fark yaratabileceğine dair temel bir varsayım vardır.
8. Her insanın farklı olduğunu kabul etmek: Koç, koçluk müdahalesini her danışan için özel olarak tasarlar, çünkü her insanın kişisel özellikleri, başarmak istedikleri, hayalleri, hedefleri, sorunları birbirinden farklılık arz eder.
Çözüm Odaklı Koçluk Süreci
Çözüm odaklı koçlukta problem ifadelerinin yerini çözüm ifadeleri alır. Çözüm odaklı koçluk, koçluk seanslarını çözümlere, danışanların güçlü yönlerine ve geleceğe odaklayan ve yeniden odaklayan sorular kullanır.
Bu anlamda çözüm odaklı koçluk genellikle bir dizi çözüm odaklı soru içerir. Bu sorular, nelerin sorunlara çözüm olabileceği hakkında danışanı daha fazla düşünmeye ve konuşmaya devam etmesini teşvik etmek için açık uçludur.
Danışanın algısındaki bakış açısını genişletecek ve çözüme odaklayacak olan bu sorulara örnek olarak şunlar verilebilir:
- Bu soruna ilişkin çözümde eksik olan ne var?
- Çözüme ulaşmak için neyi farklı yaptınız?
- Çözüme ulaşmak için hangi kaynakları kullandınız?
- Çözüme ulaştığınızı nasıl anlarsınız?
Koç, sorunun kökenini anlamaya çalışmaktan ziyade öncelikle çözümlerin oluşturulmasını kolaylaştırır. Bunun da danışanın kendi öz farkındalığı ile gerçekleştirmesini sağlar. Bu noktada koç, danışanın mevcut kaynakları tanımasına ve kullanmasına yardımcı olur. Açık, belirli ve kişiselleştirilmiş hedef belirlenir. Danışanın tercih ettiği geleceğe, istediği bir hedefe ulaşmasına yardımcı olmak için, bu gelecekteki durumun ifadesi açık ve davranışsal olarak ayrıntılı olmalıdır. Sorunlar ve çözümler danışan tarafından oluşturulduğundan, koçluk müdahaleleri her bir danışana göre uyarlanmalıdır.
Çözüm odaklı yaklaşım, geçmiş sorunları veya hataları çözmeye, savunma mekanizmalarını ortaya çıkarmaya ve azaltmaya, bilişsel şemaları yeniden oluşturmaya veya karakter değişikliğini harekete geçirmeye çalışmaz. Bunun yerine, danışanın kendi becerikliliğini ortaya çıkarmaya ve bunun danışanın amaçlarına hizmet edecek bir hal almasına çalışır. Hedefler belirlendikten sonra koç, danışan için tatmin edici bir sonuca ulaşmanın en basit ve en kolay yolunu belirlemede danışana yardımcı olmaya çalışır. Örneğin, danışan, eşiyle daha iyi bir ilişki kurmak istediğini belirleyebilir.
Bir koçluk sürecinde temel olarak koç, koçluk yapılan kişiye daha iyi bir ilişkinin nasıl görünebileceğini, kulağa hoş gelebileceğini ve nasıl hissedileceğini – daha iyi bir ilişkide ne tür davranış, duygu, düşünce ve eylemlerin bulunabileceğini belirlemede yardımcı olacaktır. Daha sonra koç, koçluğun başarılı olması ve koçluğun çözüm yolunda olduğunu hissetmesi için bu arzu edilen durumun ne kadarının mevcut olması gerektiğini belirlemek için danışanı ile birlikte çalışır.
Çözüm odaklı yaklaşımın temelinde kendi kendine öğrenme bulunur. Öz-yönetimli öğrenme, problemlere kişiselleştirilmiş çözümler keşfetme, birey için işe yarayan çözüm adımlarını belirleme, geri bildirim yoluyla etkinliği değerlendirme ve daha sonra kişinin girişimlerinin etkinliğini en üst düzeye çıkarmak için davranışını değiştirme süreci yoluyla öz-yeterlik ve özgüven oluşturmayı amaçlar.
Böyle bir süreç, meraklı, deneyimsel ve deneysel bir anlayış ortaya çıkarmayı amaçlar. Bu öğrenme kapasitesi danışanın amacına hizmet edecek şekilde aktive edildiğinde, koçun beklentisi, danışanın kendi kendini düzenlemeye ve bu becerileri hayatının diğer yönlerine entegre etmeye devam etmesidir. Bu nedenle öz düzenleme, çözüm odaklı yaklaşımın önemli bir parçasıdır.
Öz-düzenleme süreci, bir hedef belirleme, bir eylem planı geliştirme, harekete geçme, izleme, değerlendirme ve ardından neyin işe yarayıp neyin yaramadığını belirleyerek yaramayanları değiştirme ve yarayanları sürdürme gibi basit, yinelemeli bir döngüdür. Koçun rolü, danışanın hedefine odaklanmasını sağlarken, bu döngü boyunca yolculuğunu kolaylaştırmaktır.
Çözüm odaklı koçluk, koçluk yapılan kişilerin ve çalışanların karşılaştıkları sorun veya kavrayışlarının dışında olan fikirler yerine mümkün olana odaklanmalarına yardımcı olur.
Çözüm odaklı çalışmanın temel prensibi problemler yerine çözümleri tartışmaktır. Koç veya yönetici, çözüm yolunu göstermez; koçluk yapılan kişinin çözüme zaten ulaştığını ve buna ulaşmak için gereken adımları ve kaynakları belgelemek için yalnızca “ihtiyacı olduğunu” ima eder.
Çözüm Danışanın İçinde
Çözüm odaklı çalışmanın temel prensibi problemler yerine çözümleri tartışmaktır. Bir çözüm belirlendikten sonra, ona ulaşmanın yolu da belirlenebilir.
Buradaki fikir, koçtan ziyade danışanın kendi hayatı hakkında bilgi sahibi olduğu, kendi hayatında uzman olduğudur. Dolayısıyla koçluk, çözüm oluşturmayı kolaylaştırmakla ilgilidir.
Danışanın bakış açısından, çözüm odaklı koçluk yaklaşımı genellikle çekici ve canlandırıcı bir şekilde güçlü yönlere dayalı bir müdahaledir. Danışanın problemlerini derinlemesine araştırmaktan ya da danışanın psikolojik profilinde açıklamalar aramaktan kaçınarak, danışanların kendilerini sağlıksız ya da yeteneksiz olarak değil, sağlıklı ve yetenekli olarak deneyimlemeleri sağlanır.
Çözümün danışanın içinde olduğu ve koçun rolünün yalnızca danışanın içinde zaten sahip olduklarını keşfetmesini kolaylaştırmak olduğu fikri, koçların merak ve kolaylaştırıcı bir tutum geliştirmelerine yardımcı olmak için yararlı bir metafordur.
Sonuç
Bazen olaylara farklı bir açıdan bakmak için biraz yardım gerekir. Anahtar, insanlara yanlış umutlar vermeden bunu yapmalarına yardımcı olan koçluktur. Çözüm odaklı koçluk yaklaşımı, insanların kendilerini bir çıkmazda kapana kısılmış olarak görmek yerine sorunlu durumlardan bir çıkış yolu bulabileceklerini görmelerini sağlar.
Temel olarak çözüm odaklı koçluk, soruna değil, çözüme odaklanır. Sorunlara odaklanmak yerine, çözüm odaklı koçlar, danışanlarının hedeflerine ulaşmaya odaklanmasına ve genel tatmin, güven ve refah duygularını geliştirmelerine yardımcı olur. Bu yöntem, geçmiş travmaları, olumsuzlukları, hataları bir kenara bırakarak, hayatın olumlu yönlerine, çözüme, geleceğe ve hedeflere odaklanmayı sağlar.
Çözüm odaklı bir koç, danışanın neyi değiştirmek istediğini anlatırken dikkatle dinler, ilerlemek ve hedeflere ulaşmak için hangi eylemlerin yapılabileceğini öğrenmek için bu hedefler ve seçimler hakkında sorular sorar; daha sonra, danışanın genellikle bitiş tarihi olan bir veya daha fazla somut hedefi içeren bu bilgilere dayalı bir çözüm planı geliştirmesine yardımcı olur.
Çözüm odaklı koçluk hem koç hem de danışan için çeşitli faydalar sağlar. Başarılara ve ilerlemeye odaklanmak, koçluk yapılan kişiyi güçlendirir ve motive eder. Olumlu sorular, koç ve koçluk yapılan kişi arasında mükemmel bir ilişkiyi beraberinde getirir. Neyin işe yaradığına doğru ve dikkatli bir şekilde odaklanma, hızlı ve sürdürülebilir sonuçlara yol açar ve neyin işe yaradığına yapılan vurgu, hedefe ulaşmada alınacak stratejik kararlara, seçimlere öncülük eder.
Koç için temel zorluk, etkili çözüm odaklı koçluk için gereken anlayışı benimsemektir. Koçun temel görevi ise danışanın problem odaklı bir zihniyetten çözüm odaklı bir zihniyete mümkün olduğunca çabuk geçmesine yardımcı olmaktır. Koçluk ilişkisini sonlandırmak, danışan amacına ulaştığında veya koç olmadan hedefe doğru ilerleyebileceğinden memnun kaldığında gerçekleşir. Bu nedenle, çözüm odaklı koçluk, tipik olarak her oturumu, başka bir oturumun gerekli olup olmadığına dair “Tekrar görüşmemiz mi gerekiyor yoksa yapmanız gerekeni yaptığınızı mı düşünüyorsunuz?” gibi bir soruyla bitirir.