Kanada doğumlu Psikiyatrist Eric Berne tarafından geliştirilen Transaksiyonel Analiz (TA) teorisi temel olarak kişiliğin gelişimine odaklanır. Transaksiyonel analiz, insanlar arasındaki ilişkileri anlamaya yönelik bir psikolojik teoridir. Bu teori, insanların ilişkilerini ve davranışlarını anlamaya yönelik çalışmalar yaparken kullanılır. İnsan gelişimi, kişilik ve iletişim teorisi olarak transaksiyonel analiz, insanların birbirleriyle nasıl iletişim kurduklarını, nasıl birbirlerine tepki verdiklerini ve bu tepkileri nasıl yönetmeye çalıştıklarını inceler.
Transaksiyonel analiz, başkalarıyla etkileşim kurarken belirli uyaranlara nasıl tepki verdiğinizi bilinçli ve akıllı bir şekilde analiz ederken, kendi davranış ve duygularınızı daha derinden anlamanızı sağlar. Bize, ilişkilerimizi daha iyi hissettirmek için kendi başına yeterli olan bir dil sunar. Kişisel ve profesyonel olarak gelişmemize ve çevremizdeki kişilerle iletişimlerimizden en iyi şekilde yararlanarak olumlu ilişkiler geliştirmemize yardımcı olur.
Transaksiyonel analiz yaklaşımı hayatınızda ne zaman uygulamanız gerektiği sorusu, cevaplaması basit bir sorudur. Temel olarak, her zaman bunu uygulamak gerekir. Transaksiyonel analiz yaklaşımını bilmek ve bunu günlük yaşamda, iş yaşamında ve çeşitli alanlarda bilinçli bir şekilde uygulayabilmek özellikle insan ilişkileri başta olmak üzere pek çok alanda olumlu gelişmeler sağlayabilir.
Transaksiyonel analiz nedir?
Transaksiyonel analiz teorisi, 1950’lerde Kanadalı psikiyatr Eric Berne tarafından geliştirilmiştir. Eric Berne, psikoanalitik teorilere dayalı olarak insanların düşüncelerini, davranışlarını ve ilişkilerini anlamaya çalışmıştır. Ancak, psikoanalitik teorilerin insanların davranışlarını anlamaya yönelik açıklamalarının yetersiz olduğunu düşünmüş ve bu nedenle transaksiyonel analiz teorisi oluşturmuştur.
Transaksiyonel analiz başkalarıyla iletişim halindeki süreçleri analiz etmek için kullanılan yöntemdir. Başkalarıyla etkileşimlerimiz sırasında nasıl hissettiğimizin, düşündüğümüzün ve davrandığımızın farkında olmamızı sağlayan önemli bir araçtır.
Transaksiyonel analiz, pratik bir kişilik, iletişim ve sistem teorisidir. Bize kim olduğumuzu ve davranış kalıplarımızı nasıl değiştireceğimizi anlamamız için kavramlar sağlar. Transaksiyonel analizin amacı farkındalığı, kendiliğindenliği ve ilişki kapasitesini artırmaktır.
Transaksiyonel analizin yol gösterici ilkeleri şunlardır:
- Ebeveyn, Yetişkin ve Çocuk olmak üzere 3 “ego durumumuz” vardır.
- Diğer insanlarla veya dahili olarak kendimizle transaksiyonlar, yani işlemler yaparız.
- İşlemlerimizde genellikle bilinçsizce ego durumlarımızı etkinleştiririz, ego durum etkileşimlerine bağlı olarak iş birliği ya da çatışma, güçlendirme veya güçsüzleştirme gibi olumlu ve olumsuz davranışlara yol açarız.
Transaksiyonel analizde ego durumları
Transaksiyonel analiz teorisi kişiliğimizin, ilk olarak Sigmund Freud tarafından tartışılan farklı insanların düşüncelerini, davranışlarını ve ilişkilerini anlamaya yardımcı olan temel kavramlardan biri olan ego durumlarını (öz-durumları) tanımlar ve bu ego durumları tarafından iletişim ve etkileşimlerin yönlendirildiğini kabul eder. Bunlar başkalarıyla etkileşim kurmak için kullandığımız sistemlerdir. Ego durumları, insanların düşüncelerini, davranışlarını ve ilişkilerini yöneten üç temel yapıdır: çocuk ego durumu, yetişkin ego durumu ve ebeveyn ego durumu.
Çocuk Ego Durumu
Çocuk ego durumu, erken çocukluk döneminde öğrendiğiniz düşünceleri, duyguları ve ilgili davranışları içerir. Bu ego durumu, insanların düşüncelerini, davranışlarını ve ilişkilerini yöneten en temel ego durumudur ve insanların çocukluk dönemlerinde edindikleri düşünceler, davranışlar ve ilişkilerden meydana gelir. Bu ego durum, insanların doğuştan getirdikleri dürtüleri, ihtiyaçları ve arzularını yönetir. Çocuk ego durumu, insanların zaman zaman öfke, kızgınlık, korku, sevinç gibi duygularını yönetir.
Transaksiyonel analiz, çocuk durumunun iki bileşeni olduğunu kabul eder. Bunlar uyumlu çocuk ve özgür çocuktur. Uyumlu çocuk başkalarını memnun etmeye çalışır ve beğenilmekten hoşlanır, dolayısıyla başkalarının istekleri doğrultusunda hareket eder. Uysal veya çekingen görünebilirler, bazen kendilerini savunmadan başkalarının duygularını kontrol etmelerine izin verebilirler.
Özgür çocuk hali, düşüncelerinde kendiliğinden doğa, zeki, serbest akışlı, yenilikçi ve yaratıcı olarak görülebilir. Elbette bu iki bileşenin her birinin farklı seviyeleri vardır, bu nedenle bir işlemde çocuğun rolünü üstlenirken bir kişinin bunlardan biri veya diğeri olduğunu söylemek yanlış olur. Bir çocuğun tepkisini düşünmenin bir yolu, bu şekilde kime etkileşimde bulunduklarıdır.
Yetişkin Ego Durumu
Bu ego durum, insanların düşüncelerini, davranışlarını ve ilişkilerini yöneten bir diğer ego durumudur. Yetişkin ego durumu, insanların çocukluk dönemlerinde edinmedikleri düşünceler, davranışlar ve ilişkilerdir. Bu ego durum, insanların objektif olarak veri toplamaya ve verileri yorumlamaya yönelik düşünceleri, davranışları ve ilişkileri yönetir.
Yetişkin ego durumu, insanların zaman zaman rasyonel, mantıklı ve nesnellik ölçütlerine göre hareket etmeye yönelik düşünceleri, davranışları ve ilişkileri yönetir. Yetişkin durumu tartışmaya daha açıktır, insanların neden böyle hissettiklerini daha merak eder, verileri ve bilgileri gözden geçirmek için daha fazla zamana sahiptir, başkalarının görüşlerine daha saygılıdır, iş birliği yapmaya ve uzlaşmaya isteklidir ve daha yakın olmaktan zevk alır.
Ebeveyn Ego Durumu
Ebeveyn, kişinin ebeveyn figürlerinin onları nasıl yetiştirdiğine yansıyan bir ego durumudur.Ebeveyn ego durumu, gerçek ebeveyn figürlerinizden kopyalanan düşünceleri, duyguları ve ilgili davranışları içerir. Örneğin, bir gruptaki yeni bir kişiyi herkesle kibar konuşma biçimini kullanarak nasıl selamlayacağınızla ilgili dahil ettiğiniz normlar ve değerler buna bir örnektir. Bir kişinin bir başkasının nasıl davranması gerektiğini düşündüğü genellikle ebeveyn figürlerinin bize yerleştirdiği örneklerden gelir.
Bir yetişkin durumunun iki bileşeni vardır. Bunlar eleştirel/denetleyici ebeveyn ve koruyucu (şefkatli) ebeveyndir. Eleştirel bir ebeveyn durumu, başkalarını ne yapmaları veya yapmamaları gerektiğine göre pekâlâ yargılayabilir. Onların kuralları onların kurallarıdır ve herkes bunlara uymak zorundadır. Eğer yapmazlarsa, o zaman yanlış, tutarsız, bencil veya benzeri olarak yargılanırlar.
Geri bildirim agresif, pasif-agresif veya sert bir şekilde iletilebilir. Koruyucu (şefkatli) bir ebeveyn ego durumu, bir kişiyi yaklaşımlarında daha anlayışlı ve daha yumuşak olmaya yönlendirir. Yargılamadan bir durumu görürler, bir kişinin neden bir şey söylediğini veya yaptığını daha fazla merak etmeye çalışırlar. Besleyici bir eğilim, durumları sakinleştirmeye çalışırken veya daha yakın ilişkiler kurarken yardımcı olabilir.
Ego durumları hakkında bilgi sahibi olmak neden faydalıdır?
Ego durumları hakkında bilgi sahibi olmak gerçekten yararlıdır, çünkü biriyle konuşurken aslında üç farklı ego durumuyla sohbet ettiğinizi anlarsınız. Bu, insanların neden her zaman öngörülebilir olmadığını açıklamaya yardımcı olur.
Ego hallerini üç çekmeceli bir arşiv dolabı gibi düşünebilirsiniz. Üst çekmece üst kalıpları içerir ve “ebeveyn” durumunu temsil eder. Olumlu ebeveyn davranışı, çoğunlukla sınırları koruduğunuz, yönlendirdiğiniz ve beslediğiniz yollarla gösterirsiniz. Orta çekmece, yaşınıza uygun tüm düşüncelerinizi, duygularınızı ve davranışlarınızı içeren “yetişkin” bölümüdür. Yetişkin davranışını çoğunlukla burada ve şimdi durumlarıyla başa çıkmadaki yetkinliğinizle gösterirsiniz.
Alt çekmece, çocukluğunuzda hayatta kalmak için öğrendiğiniz tüm düşünce, duygu ve davranış kalıplarını içerir. Olumlu çocuk davranışlarını, çoğunlukla uyum sağlama, isyan etme veya gerektiğinde oynama yollarınızla gösterirsiniz. Mesela karşıdan karşıya geçerken sağa sola bakmaya olumlu bir şekilde uyum sağlayabilirsiniz. Çekmeceleriniz sıkıştıysa, olumsuz işlevsel ebeveyn veya çocuk ego durumlarından gelen davranışları aşırı kullanmaya başlamış olabilirsiniz.
Her çekmecede milyonlarca olası desen olmasına rağmen, erken yaşlardan itibaren ödüllendirilen desenleri seçme eğilimindeyiz. Çekmecelerdeki aynı dosya klasörlerini, burada ve şimdi duruma uygun olmasalar bile, olduğu gibi tekrar tekrar seçebilirsiniz. Örneğin olumsuz eleştirel ebeveyni aşırı kullandığınızda, kendinizi ihtiyacı olmayan veya istememiş insanlara yön verirken bulabilirsiniz. Veya insanlara sürekli olarak neyi yanlış yaptıklarını anlatabilir ve doğru yaptıkları için onları övmeyi unutabilirsiniz.
Olumsuz koruyucu ebeveyni aşırı kullandığınızda, kendinizi mükemmel bir şekilde kendi başlarına bir şeyler yapma yeteneğine sahip insanlara yardım teklif ederken bulabilirsiniz. Ya da yeterince güvenli bir ortamda deney yapması ve öğrenmesi gereken insanları aşırı koruyor olabilirsiniz. Olumsuz uyarlanmış çocuk davranışlarını aşırı kullandığınızda, kendinizi aslında hiç katılmadığınız şeylere evet derken bulabilirsiniz. Negatif asi çocuk ise tam tersini yaparak prensip olarak her şeye hayır der ve yeterince ilgi görmediğini düşündüklerinde kinci olmaya başlar.
Göndericinin aynı durumda olması ve alıcının aynı durumda olması, ego durumları tarafından meydan okumak yerine onları tamamlaması anlamına gelir. Doğal olarak, bunun için en iyi durum yetişkin-yetişkin durumudur, çünkü iki kişi birbirleriyle uyum içinde çalışarak çatışma yerine ortak anlaşma alanları bulabilirler. Bu nedenle, bir yetişkin-yetişkin tamamlayıcı durumu, sonuç bulmak, sağlıklı, yapıcı ve olumlu iletişimler kurmak için en iyisidir.
Yetişkin ego durumu, şu anda ve burada gerçekten olup bitenlerle temasa geçmenize yardımcı olabilir. Şu andaki durumun, ebeveyn veya çocuk ego durumlarınızdan beklediğinizden veya algıladığınızdan farklı olabileceğini anladığınızda, bir seçeneğiniz vardır. Bu seçim aslında bizim elimizdedir. Önemli olan ego durumlarının farkındalığı ve bunu yaşama adapte etmektir.
Transaksiyonel analizde transaksiyonlar (işlemler)
Transaksiyonel analiz teorisi, insanların düşüncelerini, davranışlarını ve ilişkilerini anlamaya yardımcı olan diğer kavramları da tanımlar. Örneğin, bu teori, insanların birbirleriyle nasıl iletişim kurduklarını ve nasıl birbirlerine tepki verdiklerini açıklar. Bu iletişim ve tepkilere “transaksiyonlar” ya da diğer adıyla “işlemler” adı verilir. Transaksiyonlar, insanlar arasındaki iletişimin nasıl gerçekleştiğini ve bu iletişimin nasıl yönlendirildiğini gösterir.
Transaksiyonlar tamamlayıcı veya çapraz olabilir. Bunlar sırayla 4 olası duruma yol açar:
- Ben OK’im sen OK’sin (I’m OK, you’re OK)
- Ben OK’im sen OK değilsin (I’m OK, you’re not OK)
- Ben OK değilim OK2’sin (I’m not OK, you’re OK)
- Ben OK değilim sen OK değilsin (I’m not OK, you’re not OK)
İnsanlar, genellikle alışkanlık haline gelen bu işlem modellerini kullanarak bilinçsizce “oyunlar” oynarlar. A’dan A’ya bir yetişkinden yetişkine yapılan işlem genellikle oyun içermez. Yetişkin burada psikolojik olgunluk anlamına gelir ve fiziksel yaş değil farkındalık durumudur. Her iki taraf da tamamen farkındaysa ve anlamlı bir sohbete girerse, bu verimlidir.
Bir kişi diğerini suçluyorsa veya savunuyorsa, bu artık bir yetişkin sohbeti değildir. Bir yetişkin sohbeti mantıklı olmalı, duygulardan bağımsız olmalı, yargılayıcı olmamalı ve karşılıklı yarar sağlayan bir sonuca odaklanmalıdır. Örneğin bir koçluk görüşmesi her zaman A’dan A’ya, her iki taraf da eşit, saygılı, farkında ve tamamlayıcı olmalıdır. Danışan “çocuk” durumunda olsa bile koçun sorumluluğu, danışanla bir çocuk gibi değil yetişkin davranışına yol açan bir yetişkin olarak ilgilenmek olacaktır.
Çoğu zaman, etkileşimlerimiz A’dan A’ya modelden oldukça farklıdır. Bir kişi yetişkin, diğeri ebeveyn veya çocuk gibi davranabilir veya her ikisi de ebeveyn ve çocuk pozisyonlarını üstlenebilir. Bunlar daha sonra bazı kombinasyonlara yol açar. Örneğin genellikle ebeveyn sesi yargılayıcı, alaycıdır ve ben her zaman haklıyımdır.
Çocuğun sesi korku, suçluluk, utanç, kurban vb. olabilir, anlaşılmayı ve beslenmeyi arar ve çoğunlukla mazur görülmeyi, ancak bazılarında cezalandırılmayı bekler. Bu tıpkı bir ebeveyn ile çocuğu arasındaki iletişimdeki gibidir. Ancak iki yetişkin arasında bu gibi bir durum sağlıklı iletişimi bozan bir unsur olarak ortaya çıkar. İdeal durum her zaman yetişkin-yetişkin iletişimidir, yani A’dan A’ya iletişimdir.
Ego durumu çatışmaları (çapraz transaksiyonlar)
Transaksiyonel analiz teorisi ayrıca, insanların birbirlerine nasıl tepki verdiklerine dair “ego durumları çatışmaları” kavramını tanımlar. Bu, ego durumlarının birbiriyle eşleşmediği ve bir şekilde çatışmaya neden olabileceği zamandır ve çatışmalara neden olur. Ego durumları çatışmaları, insanların birbirlerine verdikleri tepkilerin nasıl çatıştığını gösterir. Örneğin, bir kişi çocuk ego durumundayken (öfke, kızgınlık, korku gibi duyguları yönetirken) başka bir kişi yetişkin ego durumundayken (rasyonel, mantıklı ve nesnellik ölçütlerine göre hareket ederken) birbirlerine tepki verirlerse, bu iki ego durumunun çatışması olur.
Çatışmalı bir transaksiyon, iletişimin makul bir seviyede devam edebilmesi için taraflardan birinin veya her ikisinin bakış açılarını değiştirmesini gerektirecektir. Yani çapraz, çatışmalı transaksiyonel yanıtlar, insanların ilişkileri koparmasına ve iyi problem çözmeye katkı sağlamayan bir karakter tepkisi geliştirmesine neden olabilir. Bu nedenle transaksiyonel yaklaşım doğrusal transaksiyonları, özellikle ebeveyn-ebeveyn iletişiminin en sağlıklı iletişim olacağını savunur.
Koçlukta transaksiyonel analiz
Herhangi bir durumda nasıl hissettiğinize dair farkındalığınız, başkalarıyla tartışmaları kolaylaştırırken fikirleri formüle etmenin en iyi yolunun bilincine varmanızı sağlayabilir ve daha etkili bir şekilde nasıl yanıt vereceğinizi fark ettiğinizde, genel duygusal deneyimlerinizde belirgin bir artış görebilmek mümkün olur.
Transaksiyonel analiz, her türlü sosyal ortamda uygulanabilir, geliştirilebilir. Öğretmenler, öğrencilerinin yaşam becerilerini ve iletişim fikirlerini uygulamalarına yardımcı olabilir; eşler birbirlerine karşı ne zaman daha yumuşak ve daha az sert olmaları gerektiğini fark ederek ilişkilerini keskinleştirebilirler; ebeveynler, büyüdükçe ustalaşmaları için ihtiyaç duydukları becerileri onlara vermek için çocuklarıyla birlikte çalışabilir; yöneticiler, ekip üyelerinin problem çözme konusunda yetişkin zihniyetini benimsemelerini teşvik ederek onların düşünme becerilerini harekete geçirebilir; müşteri hizmetleri yöneticileri, müşterilerle daha güçlü bağlantılar kurmak ve çatışmaların nasıl en aza indirilebileceğini ve şikayetlerin nasıl ele alınabileceğini vurgulamak için kullanabilir.
Bu yaklaşım çoğunlukla karar verme, problem çözme, çatışma yönetimi ve insanların liderlik yoluyla genel iletişim becerilerini geliştirmek için kullanılabilir. Ancak en önemli kullanım alanlarından biri koçluktur.
Koçlukta danışanlar genellikle düşünme, hissetme ve davranış kalıplarının mevcut durumlarında artık işlemediği için gelirler. Transaksiyonel analizin en güzel yanı, her kavramın bir modeli temsil etmesidir.
Koçlukta transaksiyonel analiz, kendinizi ve başkalarını anlamanıza yardımcı olacak harika bir araçtır. Bu anlayış derinleştikçe, yararsız davranış ve düşünce kalıplarını kesintiye uğratmanın yollarını bulmak mümkün olabilecektir.
Transaksiyonel analiz koçlukta kullanılırken, koçlar tarafından insanların düşüncelerini, davranışlarını ve ilişkilerini anlamaya yardımcı olur. Koçlar, transaksiyonel analiz teorisi yardımıyla insanların ne zaman ne tür bir tepki verdiklerini anlamaya çalışır ve bu tepkilerin nasıl değiştirilebileceğini araştırır. Bu yaklaşımla koçlar, koçluğun farklı alanlarında insanların zaman zaman ne zaman ne tür bir tepki verdiklerine dair farkındalık oluşturmaya çalışır ve bu tepkilerin nasıl değiştirilebileceğine dair öneriler sunar.
Transaksiyonel analiz ve bu yaklaşımın benimsendiği koçluk yaklaşımlarından yararlanarak yaşamınızın farklı yönlerini olumlu yönde geliştirmek noktasında bize başvurabilirsiniz.