TOPLUM 5.0 YA DA DİĞER BİR DEYİŞLE ‘SÜPER AKILLI TOPLUM’
Bugün acaba bilgi toplumunun da mı sonuna geldik?
Artık son derece sofistike olan ve dünyaya yayılan bağlantılı teknolojilerin hızlı gelişiminin ardından, Toplum 5.0 ortaya çıktı ve beraberinde dramatik bir toplumsal değişimi getirdi.
Avcı-toplayıcı toplum (Toplum 1.0), tarım toplumu (Toplum 2.0), sanayi toplumu (Toplum 3.0) ve bilgi toplumunu (Toplum 4.0) takip eden bir gelecek toplumu olarak Toplum 5.0 veya diğer bir deyişle ‘Süper Akıllı Toplum’ kavramı ortaya atıldı.
Dijitalleşmede, küreselleşmede yaşanan gelişimler tahmin edilemez bir hal aldı. Örneğin, fotoğraf filminde dünya lideri olan Kodak’ın 1998 yılında 170.000 çalışanı vardı. O zamandan birkaç yıl sonrasında insanların çoğunluğunun fotoğraf çekmeyi kâğıt filme çekmeyi bırakması ve zamanla Kodak’ın ortadan kaybolması düşünülemez bir şeydi. Bunlar, şekillenmekte olan bu yeni toplumun yeni normalleri
Bugün büyük veri analitiği (big data), yapay zekâ (AI), nesnelerin interneti (IoT) – bunlar, günlük hayatımızın düzenli demirbaşları haline gelen araştırma ve geliştirme ürünlerinden sadece birkaçı. Özel ve profesyonel yaşamlarımız, birbiri ardına yeni iş üreten fikirleri geliştirip paylaştığımız dijital veri ve bilgi teknolojisi ile dolu. Akıllı telefonun yükselişi, yeni alışveriş biçimleri, yeni çalışma biçimleri ve benzerleriyle son 10 yılda hayatımızın nasıl dönüştüğünü bir düşünün.
10 yılda bu kadar değiştiysek, son 30 yılda, hatta son 50 yılda ne kadar yol kat ettik? Bu olağanüstü değişimi kimse hayal edemezdi. Dijital teknoloji bizi üretime odaklanan bir sanayi toplumundan bilginin kral olduğu bir topluma götürdü. Şimdi yeni bir çağın eşiğindeyiz. Bu yeni şafağı nasıl karşılayacağız ve tam olarak nereye gidiyoruz?
Toplum 1.0’dan Toplum 5.0’a
İnsanlık tarihine baktığımızda, toplumların farklı aşamalarını tanımlayabiliriz. Toplum 1.0, doğa ile uyumlu bir şekilde bir arada var olan, avcılık ve toplayıcılık yapan insan grupları olarak tanımlanır; Toplum 2.0, tarımsal ekime, artan örgütlenmeye ve ulus inşasına dayalı gruplar oluşturdu; Toplum 3.0, sanayi devrimi yoluyla sanayileşmeyi teşvik eden ve seri üretimi mümkün kılan bir toplum olarak ortaya çıktı ve Toplum 4.0, maddi olmayan varlıkları bilgi ağları olarak birbirine bağlayarak artan katma değeri gerçekleştiren bir bilgi toplumu olarak anıldı.
Bu evrimde, Toplum 5.0, müreffeh bir insan merkezli toplumu hedefleyen, Toplum 4.0 üzerine inşa edilmiş yeni bir tür bilgi toplumu. Bugün artık nesnelerin interneti, yapay zekâ ve robotik gibi dijital teknolojilerin küreselleşmesinin ve hızlı evriminin topluma önemli değişiklikler getirdiği yeni bir çağdayız.
Çevre ve insanların değerleri giderek daha çeşitli ve karmaşık hale geliyor. Bilgi ve iletişim teknolojisinin (BİT) hızlı evrimi, topluma ve endüstriye ciddi değişiklikler getiriyor. Dijital dönüşüm, yeni değerler yaratma potansiyeline sahip ve birçok ülkede sanayi politikasının temel direği haline geliyor.
Aynı zamanda dünya, doğal kaynakların tükenmesi, küresel ısınma, artan ekonomik eşitsizlik ve terör gibi küresel ölçekteki hangi zorluklarla giderek daha fazla karşı karşıya kalmaya devam ediyor. Artık her düzeyde artan karmaşıklık ile zorlu bir belirsizlik çağındayız.
Bu nedenle, toplumdaki sorunları çözmenin etkili ve verimli bir yolu olarak, yeni bilgiler edinmek ve ‘insanlar ve nesneler’ ile ‘gerçek ve siber’ dünyalar arasında bağlantılar kurarak yeni değerler yaratmak için bilgi ve iletişim teknolojilerinden sonuna kadar yararlanmamız çok önemli. İşte bu türden küresel eğilimlerin öngörülmesiyle, Ocak 2016’da Japon Kabinesi tarafından kabul edilen 5. Bilim ve Teknoloji Temel Planı’nda ‘Toplum 5.0’ temel bir kavram olarak sunuldu.
Nedir Toplum 5.0?
Toplum 5.0, siber uzayı (sanal alan) ve fiziksel (gerçek) alanı yüksek oranda bütünleştiren bir sistemle ekonomik ilerlemeyi sosyal sorunların çözümüyle dengeleyen insan merkezli bir toplum olarak tanımlanabilir.
Toplum 5.0’ın amacı, dördüncü sanayi devriminin yeniliklerini (örneğin nesnelerin interneti, büyük veri, yapay zekâ ve paylaşım ekonomisi) endüstri ve sosyal hayata dahil ederek sosyal zorlukların çözüldüğü bir toplum yaratmak. Bu terim ilk defa sağlık, mobilite, altyapı, politika, hükümet, ekonomi ve endüstri gibi toplumun her yönünü ele alan bir kavram olarak ortaya atıldı.
Toplum 5.0, aynı zamanda 21. yüzyılın muazzam fırsatlarını ve zorluklarını da içeriyor. Bu anlayışa göre iklim değişikliği, göç, kaynak tüketimi gibi sorunlar ortaklaşa ve küresel olarak çözülmeli, yoksulluk ve eğitim gibi sürdürülebilir kalkınma hedefleri uluslararası çaba ile ele alınmalı.
Toplum 5.0, dijitalleşmenin sosyal etkilerini ekonomik, etik ve eğitimsel açılardan değerlendirerek, insan-teknoloji etkileşimlerinde en verimli tasarımların nasıl ‘süper akıllı toplum’ modeline dayanması gerektiğini anlatıyor. Bu felsefe, sadece akıllı sistemlerle teknolojinin gücünü artırmayı değil, aynı zamanda toplumun yaşam kalitesini ve eğitimini de artırmayı hedefliyor.
Toplum 5.0 Anlayışının Temel Amacı ne?
Toplum 5.0’ın temel amacı hem ekonomik kalkınmanın hem de toplumsal zorlukların çözümünün sağlandığı ve insanların tamamen aktif ve rahat yüksek bir yaşam kalitesinin keyfini çıkarabildiği insan merkezli bir toplum yaratmak. Bölge, yaş, cinsiyet, dil vb. gözetmeksizin insanların çeşitli ihtiyaçlarına gerekli malzeme ve hizmetleri sağlayarak ayrıntılı olarak katılacak bir toplum sağlamak.
Bunun gerçekleştirilmesinin anahtarı ise kaliteli veri üretmek ve oradan zorlukları çözmek için yeni değerler ve çözümler yaratmak için siber alan ve gerçek dünyanın (fiziksel alan) kaynaşması olarak görülüyor. Japonya tarafından ortaya atılan bu ulusal vizyon, yeni, insan merkezli bir toplum için çabalarken aynı zamanda çeşitli toplumsal sorunları çözmeyi amaçlıyor.
Toplum 5.0, Japonya’nın büyüme stratejisi olsa da hedefleri diğer ülkelerle aynı olduğu için Japonya ile sınırlı değil. Çünkü yaşlanan nüfus, azalan doğum oranı, nüfus azalması ve yaşlanan altyapı gibi Japonya’nın karşılaştığı çeşitli zorluklar, esasında diğer birçok ülkenin sonunda karşılaşacağı zorluklar ve bu durumlar hemen tüm toplumları yakından etkiliyor.
Toplum 5.0 Anlayışını Farklı Kılan Ne?
Toplum 5.0’ın temel şeması, verilerin ‘gerçek dünyadan’ toplanması, bilgisayarlar tarafından işlenmesi ve sonuçların gerçek dünyada uygulanmasıdır. Bu şema, kendi içinde yeni değildir. Tanıdık bir örnek vermek gerekirse, klima üniteleri otomatik olarak bir odayı ünitede programlanan sıcaklıkta tutar.
Bir klima, odanın sıcaklığını düzenli olarak ölçer ve ardından dahili bir mikro bilgisayar, sıcaklık okumasını kayıtlı sıcaklık ayarıyla karşılaştırır. Sonuca bağlı olarak, oda istenen sıcaklığı koruyacak şekilde hava akışı otomatik olarak etkinleştirilir veya devre dışı bırakılır. Toplumda güvendiğimiz sistemlerin çoğu bu temel mekanizmayı kullanır.
Evlerimizin yeterince elektrikle beslenmesinden sorumlu sistemlerin ve trenlerin zamanında çalışmasını sağlayan sistemlerin temelini oluşturur. Bu mekanizma bilgisayarlı otomatik kontrollere dayanır. İnsanlar ‘bilgi toplumu’ terimini kullandıklarında, bu sistemlerin her birinin veri topladığı, bunları işlediği ve ardından sonuçları belirli bir gerçek dünya ortamında uyguladığı bir toplum anlamına gelir.
Peki Toplum 5.0’ı farklı kılan nedir? Bir odayı ideal sıcaklıkta tutmak, enerji sağlamak veya trenlerin zamanında çalışmasını sağlamak gibi her bir sistemin sınırlı bir kapsamda çalışmasını sağlamak yerine Toplum 5.0, toplum genelinde entegre bir şekilde çalışan sistemlere sahip olacak.
Çünkü, mutluluğu ve konforu sağlamak için sadece konforlu oda sıcaklıklarına sahip olmak yeterli değil. Enerji, ulaşım, tıbbi bakım, alışveriş, eğitim, iş ve eğlence dahil hayatın her alanında konfora ihtiyacımız var. Bu amaçla, sistemler çeşitli ve hacimli gerçek dünya verilerini toplamalı, bu veriler daha sonra yapay zekâ gibi karmaşık bilişim teknolojisi sistemleri tarafından işlenmelidir, çünkü yalnızca bu bilişim teknolojisi sistemleri bu kadar geniş bir veri dizisini işleyebilir.
Bu tür işlemlerden elde edilen bilgiler, hayatımızı daha mutlu ve daha rahat hale getirmek için gerçek dünyada uygulanmalıdır. Ama bu zaten olmuyor mu? Aradaki fark, Toplum 5.0’da ortaya çıkan bilgilerin sadece bir klimanın, jeneratörün veya demiryolunun çalışmasına rehberlik etmeyecek olmasıdır; eylemlerimizi ve davranışlarımızı doğrudan şekillendirecektir.
Özetle, Toplum 5.0, verilerin toplandığı, analiz edildiği ve daha sonra anlamlı bilgilere dönüştürüldüğü ve daha sonra gerçek dünyada uygulanan yinelemeli bir döngüye sahip olacaktır; dahası, bu döngü toplum çapında bir düzeyde işleyecektir.
Toplum 5.0 ne çözümler getiriyor?
Şimdilik toplum 5.0 anlayışının hedeflediği çözümlere şu örnekler verilebilir
Şehirler ve bölgeler:
1. Daha akıllı çözümleri kolaylaştırmak için veriler paylaşılacak.
2. Banliyölerde ve kırsal alanlarda merkezi olmayan topluluklar oluşturulacak.
3. Bu tür gelişmeler, farklı yaşam tarzlarını mümkün kılacak ve çeşitliliğe saygı duyulan bir toplum yaratacak.
Enerji
1. Güvenilir enerji herkesin kullanımına açık olacak.
2. Temiz ve sürdürülebilir enerji sağlanacak.
3. Yerel koşullarla merkezi olmayan mikro şebekeler geliştirilecek.
Afet Önleme ve Azaltma
1. Afet bilgilerinin kuruluşlar arasında paylaşılması, afetlere hızlı müdahale edilmesini kolaylaştıracak.
2. Afetlerin azaltılması için dijital teknolojiler kullanılacak.
3. Afetlerde dahi sağlık hizmetleri sürdürülecek.
Sağlık (sağlık, tıp ve hemşirelik)
1. Yeni yaklaşımlar, koruyucu aşamada bireysel sağlığa uygun bakım sağlayacak.
2. Bireyler yaşam evresi verilerini kendi inisiyatifleriyle kullanacak ve yönetecek.
Tarım ve Gıda
1. En son teknolojilerden tam olarak yararlanılacak.
2. Gıda değer zincirini optimize etmek için veri ve teknolojiler de kullanılacak.
3. Özel şirketler, gençler ve tarım teknolojisi girişimleri dahil olmak üzere çeşitli oyuncular katılacak.
Lojistik
1. Oyuncular tedarik, üretim, nakliye ve satış verilerini paylaşarak tüm tedarik zincirlerini optimize edecek.
2. Çoğu çalışma sistemi, otonom sürüş, dronlar, ve robotlar ile otomatik hale getirilecek.
3. Yeni değer yaratan lojistiği gerçekleştirmek için farklı müşteri ihtiyaçları belirlenecek.
İmalat ve Hizmetler
1. Yeteneklerin dağılımı, bireylerin ve küçük şirketlerin yüksek düzeyde mal ve hizmet sağlamasını sağlayacak.
2. Tüketicilerin türünün tek örneği ürünleri kolayca ve uygun maliyetle üretebilmelerini sağlayacak sistemler kurulacak.
3. İş modelleri donanıma değil hizmetlere dayalı olacak.
Finans
1. Dijital dönüşüm, çeşitli, ısmarlama finansal hizmetleri kullanılabilir hale getirecek.
2. Finansal sistemler, fonları toplum genelinde verimli ve etkili bir şekilde tahsis edecek.
3. Finansal hizmetlere erişimin iyileştirilmesi, ekonomik bağımsızlığa ve daha fazla gelir eşitliğine katkıda bulunacak.
Kamu Hizmetleri
1. Kamu kurumları verileri çeşitli aktörler arasında hızla paylaşarak, daha yaratıcı kamu hizmetleri sunacak.
2. Kamu kurumları zamanında ve uygun hazırlıkları yapacak ve gerekli hizmetleri sağlayacak.
3. Hükümetler tarafından kurulan güvenlik ağları, herkesin güvenlikle çeşitli zorlukların üstesinden gelmesini sağlayacak.
Dünya çapında hem hükümetler hem de işletmeler artan kentleşme ve teknolojik değişimler, yaşlanan nüfus ve küreselleşmenin Toplum 5.0’ı teşvik etmeye devam edeceğine inanıyor. Dijital çağa bu dramatik geçiş, Sanayi Devrimi’nin toplumsal değişiminin ölçeğinden on kat daha hızlı ve üç yüz kat daha hızlı gerçekleşiyor – bu, etkinin kabaca üç bin katını hissedeceğimiz anlamına geliyor.
Tıpkı dalgaların birbirini güçlendirdiği gibi, bu eğilimler de birbirlerini besledikçe güç, büyüklük ve etki kazanıyor. Toplum 5.0’a ve gelecekteki ekonomilere doğru hareket durdurulamaz görülüyor; ancak, bir bütün olarak dünyanın, bu evrimden elimizden gelenin en fazlasını elde etmemizi sağlamak için hala çalışması gerekiyor.